Biblioteka Pana Cogito

Panas proponuje nam Haupta nieoczywistego, widzianego zarówno od strony jego warsztatu pisarskiego będącego przedmiotem badań tekstologicznych, światopoglądu twórczego ujawniającego się poprzez deklaracje w pismach z pozoru marginalnych, ale też poprzez konkretne działania natury „technicznej”, wreszcie od strony wzajemnych relacji pomiędzy epistolografią a zasadniczą częścią twórczości w postaci komponowanych (wydanych i niewydanych) zbiorów opowiadań.

Tytuł książki sugeruje, że w niniejszym tomie Czytelnik znajdzie szkice poświęcone aspektom religijnym w twórczości Zbigniewa Herberta. To tylko część prawdy, ponieważ nie istnieje wyizolowana kwestia przekonań religijnych bez poglądów na człowieka. Religia jest sprawą relacji i dlatego rozważania dotyczące obrazu Boga muszą wiązać się z ludzkim autowizerunkiem.

Serii „Biblioteka Pana Cogito” znawcom przedstawiać nie trzeba: składają się na nią tomy, które od wielu lat wnoszą istotny, a może najistotniejszy wkład w popularyzację twórczości Zbigniewa Herberta

Różewicz nie jest tutaj czytany na kolanach. Mając dla poety wielką atencję, monografista stara się go „podejrzeć” w różnych sytuacjach szczegółowych. W kontekście historii i egzystencji, polskości i prywatności, sztuki i życia codziennego. To nie są zdawkowe i letnie interpretacje, przeciwnie – poetę czyta ktoś, kogo bardzo obchodzą sprawy, jakimi poeta żył.

Pełne zbadanie różnorodnej wyobraźni odpowiedzialnej za obrazy Boga w polskiej literaturze ostatnich stu lat jest – co oczywiste – niemożliwe. Nie tylko dlatego, że indywidualne przeżycie egzystencjalne, nawet we wspólnocie języka i kultury od stuleci judeochrześcijańskiej, musi być z natury zindywidualizowane, a kształt wypowiedzi różny, choćby z powodu wyznawanej poetyki. Jeszcze większy wpływ na rozmaitość postaw mają burzliwe dzieje polityczne Europy, zarówno dwie wojny światowe i groza totalitarnych systemów, jak i przygody intelektu powodujące gwałtowne zmiany mentalne, w tym stosunek do Transcendencji.

Przedstawione w tomie analizy oraz interpretacje tekstów współczesnych pisarzy polskich, których można jednoznacznie przypisać do nurtu literatury religijnej (Karol Wojtyła, Janusz Stanisław Pasierb, Leszek Moczulski), występują obok interpretacji utworów o proweniencji metafizycznej, wyraźnie obecnej w twórczości klasyków dwudziestowiecznej poezji (Krzysztof Kamil Baczyński, Zbigniew Herbert, Tadeusz Nowak, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski).

W kolejnym, trzecim już tomie z cyklu Obrazy Boga w literaturze polskiej XX i XXI wieku, zatytułowanym Przełom XX i XXI wieku, badacze podejmują namysł nad literackimi sposobami mówienia zarówno o Bogu, jak i o kwestiach - w szerokim sensie - metafizycznych, teologicznych czy związanych z problematyką niewyrażalnego, zwłaszcza w poezji najnowszej.

Niewątpliwą zaletą omawianego zbioru jest różnorodność punktów widzenia, zarówno tych literackich, wyrażających indywidualne doświadczenie sacrum (lub jego brak), jak i badawczych: teologicznych i filozoficznych, ale też literaturoznawczych. Nałożenie na poszczególne twórczości różnych pryzmatów: m.in. filozofii dialogu (Janusz S. Pasierb), apofatyzmu (Aleksander Wat), koncepcji sytuacji granicznych Karla Jaspersa (Tadeusz Różewicz), mistycyzmu Henryka Elzenberga (Zbigniew Herbert) oraz myśli teologicznej Richarda L. Rubensteina, Irvinga Greenberga i Hansa Jonasa (Henryk Grynberg), a wreszcie prezentacja metody kerygmatycznej i niemieckiej Literaturtheologie dają przegląd zmagań literatury dwudziestowiecznej z teologiczną niepewnością, ukazując zarazem jej, warunkowaną historycznie, metafizyczną tęsknotę i bogactwo epifanijnego doświadczenia „światłej ciemności”.

dr hab. Radosław Sioma

W zasięgu oddziaływania myśli Romana Ingardena, który "przyznaje pierwszeństwo źródłowemu kontaktowi człowieka z rzeczywistością przed abstrakcyjną, filozoficzną spekulacją", wychowało się i ciągle jeszcze pozostaje wielu polonistów. (...) Punktem wyjścia dla proponowanej przez Ingardena metody badań literackich jest koncentracja na roli odbiorcy i przekonanie o konieczności poznawania indywidualnego dzieła literackiego w wielokrotnej, uważnej lekturze, która - szanując specyfikę oraz kontekst wewnętrzny i zewnętrzny utworu - tworzy solidny punkt wyjścia dla wszelkich dalszych uogólnień, jakimi trudnią się potem filozofia literatury, poetyka, teoria oraz historia literatury, a w pewnym stopniu również krytyka literacka.

Prof. dr hab. Jolanta Dudek

(...) Jan Andrzej Kłoczowski OP bada tu podstawy nowoczesnej filozofii religii, ponieważ wychodzi z założenia, że chcąc zrozumieć teraźniejszość, trzeba sięgnąć do jej źródeł ukrytych w przeszłości. Omawiane postacie i problemy są ze sobą powiązane i toczą między sobą "podskórny" dialog. To sprawia, że kolejno czytane eseje oświetlają się nawzajem.

W pierwszej części autor opisuje najważniejszych myślicieli, a w drugiej palące problemy filozofii religii. Ciekawe, że koncepcje źródłowe dla współczesnej filozofii religii powstają od końca XIX wieku, a fundamentalne słowa i pojęcia sięgają zamierzchłych czasów - opowieści biblijnych, starożytnych opisów miłości i śmierci lub zmagań mistyków z tym, co nieuchwytne. Podczas uważnego czytania odsłania się ciekawa struktura rzeczowa tej książki. Dwie części budują dwa typy narracji - jeden przedstawia rozwój koncepcji filozofii religii, a drugi - pogłębiający się opis doświadczeń i pojęć dotyczących duchowości. Obie narracje nakładają się na siebie, pokazując bogactwo źródeł współczesnej filozofii religii.

dr Adam Workowski

Artykuły zawarte w tomie dotyczą wielu przekładanych autorów (między innymi Tadeusza Różewicza, Andrzeja Bursy, Rafała Wojaczka, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Witolda Gombrowicza czy Wisławy Szymborskiej), liczne są również analizowane języki tłumaczeń, w tym portugalski, słowacki, włoski, angielski, bułgarski i czeski.

Publikacja zawiera głównie interpretacje konkretnych wierszy, ale także omówienia tomów lub całej twórczości poetów – przede wszystkim Nowej Fali i twórców skupionych wokół pisma „Topos”, chociaż Czytelnik znajdzie też teksty poświęcone Zuzannie Ginczance – poetce należącej do generacji piszącej jeszcze w II Rzeczpospolitej – czy Urszuli Kozioł oraz poetek i poetów urodzonych w latach 50., jak Marta Fox, Anna Frajlich, Jan Polkowski i Jacek Kaczmarski. To zbiór komplementarny ważny dla szerokiego grona humanistów.

Wszystkie zamieszczone w książce teksty cechuje [...] emocjonalny ton wypowiedzi: polemiczny, przybierający najczęściej formę eseju, szkicu czy felietonu krytycznoliterackiego. Autor epatuje czytelnika nie tylko szczegółową wiedzą historycznoliteracką, ale także niekonwencjonalnym często przywoływaniem ciekawych kontekstów interpretacyjnych: historycznych, filozoficznych, kulturowych czy teologicznych.

"Jadąc do ciebie". Szkice o poezji Jacka Podsiadły to napisana z wielką kulturą książka, świadectwo pasji odkrywcy i erudycji badacza, ponadto - co nie jest bez znaczenia - zajmująca w lekturze. Niewątpliwie wzbogaca ona obraz twórczości jednego z ważniejszych poetów roczników 60.

Niniejszy tom, w skład którego wchodzi spory segment tekstów napisanych przez historyków sztuki, zajmuje się głównie problemem „oka” poety, który – przede wszystkim w celach zarobkowych, ale również z pasji nałogowego bywalca muzeów i galerii sztuki współczesnej – namiętnie pisywał recenzje z wystaw malarskich oraz eseje poświęcone źródłom europejskiej kultury.

Tom szkiców Odmiany pograniczności jest przedstawieniem prób wniknięcia we współczesne i najnowsze utwory poetyckie oraz prozatorskie, w których dochodzi do napięć i przecięć rozmaitych granic (…).

(ze wstępu prof. Zbigniewa Chojnowskiego)

Stanisław Gawliński, nawiązując do prac Janusza Stradeckiego, Janusza Sławińskiego, Michała Głowińskiego, poświęconych zagadnieniom grupy literackiej, w swej dysertacji podjął rzadko i okazjonalnie opracowywaną problematykę szkoły poetyckiej (w tym przypadku Czechowicza).

(z recenzji prof. Z. Chojnowskiego, „Pamiętnik Literacki” 1987, z. 1)

Fakty z tużpowojennej biografii Zbigniewa Herberta, najpierw studia w krakowskiej Wyższej Szkole Handlowej, a potem kilkumiesięczna praca w gdyńskim oddziale Narodowego Banku Polskiego, zainspirowały Józefa Marię Ruszara do postawienia zasadnego, a przy okazji oryginalnego pytania o znaczenie ekonomii w twórczości i życiu autora Pana Cogito.