Biblioteka Pana Cogito

W 2020 roku Instytut Literatury ogłosił konkurs literacki „Dziennik pandemiczny”. Tematyka nadsyłanych prac miała dotyczyć życia codziennego w warunkach pandemii. Dzienniki obejmują wiosenne miesiące 2020 roku (od marca do czerwca). Ich autorzy przeżywali ten czas jako sekwencję trzech zasadniczo odmiennych stadiów: gwałtownej utraty wcześniejszej codzienności, „stawania się” nowej niezwykłej rzeczywistości, a potem odchodzenia od lockdownu i budzenia się nadziei na odbudowanie normalności. Dziś wiemy, że prace powstawały podczas pierwszej fali pandemii. Twórcy wówczas niecierpliwie wyczekiwali jej końca, radząc sobie na bieżąco z towarzyszącymi jej niespodziewanymi zagrożeniami oraz poznawczymi i emocjonalnymi dylematami. Jednym wychodziło to lepiej, innym – gorzej. Dzienniki mają dużą wartość literacką. Niektóre z nich zostały nagrodzone i opublikowane. W dodatku zawierają niezwykle ważne treści społeczne. Są cennym materiałem „z pierwszej ręki”, który zasługuje na bezzwłoczną socjologiczną interpretację. Celem tej książki jest ich analiza „na gorąco”, jeszcze w czasie pandemii.

Na książkę składają się szkice historyków, którym odkrywanie i rozpo­znawanie epizodów z życia malarza dało asumpt do napisania ciekawych apendyksów do biografii; literaturoznawców czytających teksty druko­wane i rękopisy dzienników, korespondencji i notatników zdeponowa­ne w archiwach Instytutu Literackiego w Paryżu, Muzeum Narodowego w Krakowie i innych miejscach; wreszcie malarzy patrzących na dzieła Czapskiego okiem i sercem.

Redaktor naukowy książki i autorzy poszczególnych rozdziałów pragną przyczynić się do nowego "powrotu Józefa Łobodowskiego do kraju", mając świadomość, że ów powrót odbywa się i będzie się odbywać stopniowo z udziałem wielu badaczy, różnych instytucji akademickich, kulturalnych i wydawniczych.

Autor rozprawy interesująco, a często bardzo oryginalnie i odkrywczo problematyzuje tytułowe zagadnienie, ujmując je diachronicznie i synchronicznie. Od wstępnych ustaleń na temat terminologii i chronologii przechodzi do omówienia kwestii estetyczno-formalnych, czyli poetyki, realizmu, autobiografizmu, groteski i przestrzeni w literaturze polskiej z sowieckiego "domu niewoli".

(z recenzji prof. dra hab. Macieja Urbanowskiego)

"Omawiane w tej książce teksty dokumentarne, reportażowe i literackie prowadzą ze sobą jawny bądź ukryty dialog, odsyłają do całości, która, pomimo olbrzymiej wielojęzycznej biblioteki tekstów, kryje wiele tajemnic. Wiedza historyczna przyswojona za pośrednictwem wstrząsu poprzez zdumienie wyzbywa się białych plam. Prawdomówność relacji wzmagają przeżycia biograficzne, w których zwykle emocjonalność wyznań wiąże się z intelektualnym dystansem". - Wojciech Ligęza

(...) Autor książki ma świadomość swojego fachu, a jednocześnie zdecydowanym gestem odrzuca pokusę powierzchownego utylitaryzmu i unika ściśle pragmatycznego podejścia, stawiając sobie za cel - co szczególnie cenne - poszukiwanie istoty opisywanych przez siebie zjawisk. (...) Kolejne części książki składają się z serii szkiców poświęconych Andrzejowi Zawadzie, Łukaszowi Musiałowi, Marcinowi Pliszce, pisarstwu Juliana Kornhausera, Wojciecha Kassa, Stanisława Barańczaka, Feliksa Netza, Heleny Raszki, Bogusława Kierca, Ewy Lipskiej i Adama Zagajewskiego.

Fakty z tużpowojennej biografii Zbigniewa Herberta, najpierw studia w krakowskiej Wyższej Szkole Handlowej, a potem kilkumiesięczna praca w gdyńskim oddziale Narodowego Banku Polskiego, zainspirowały Józefa Marię Ruszara do postawienia zasadnego, a przy okazji oryginalnego pytania o znaczenie ekonomii w twórczości i życiu autora Pana Cogito.

Stanisław Gawliński, nawiązując do prac Janusza Stradeckiego, Janusza Sławińskiego, Michała Głowińskiego, poświęconych zagadnieniom grupy literackiej, w swej dysertacji podjął rzadko i okazjonalnie opracowywaną problematykę szkoły poetyckiej (w tym przypadku Czechowicza).

(z recenzji prof. Z. Chojnowskiego, „Pamiętnik Literacki” 1987, z. 1)

Tom szkiców Odmiany pograniczności jest przedstawieniem prób wniknięcia we współczesne i najnowsze utwory poetyckie oraz prozatorskie, w których dochodzi do napięć i przecięć rozmaitych granic (…).

(ze wstępu prof. Zbigniewa Chojnowskiego)

Niniejszy tom, w skład którego wchodzi spory segment tekstów napisanych przez historyków sztuki, zajmuje się głównie problemem „oka” poety, który – przede wszystkim w celach zarobkowych, ale również z pasji nałogowego bywalca muzeów i galerii sztuki współczesnej – namiętnie pisywał recenzje z wystaw malarskich oraz eseje poświęcone źródłom europejskiej kultury.

"Jadąc do ciebie". Szkice o poezji Jacka Podsiadły to napisana z wielką kulturą książka, świadectwo pasji odkrywcy i erudycji badacza, ponadto - co nie jest bez znaczenia - zajmująca w lekturze. Niewątpliwie wzbogaca ona obraz twórczości jednego z ważniejszych poetów roczników 60.

W konkursie Książka Historyczna Roku biografia Wierzyński. Sens ponad klęską została uhonorowana przez czytelników tytułem „Najlepszej książka popularnonaukowej poświęconej historii Polski w XX wieku”

Książka pomyślana została jako cykl esejów biograficznych komponujących się w spójną całość. To "opowieść biograficzna" umieszczona w rozległym kontekście historycznym, społecznym, politycznym, w którym Autor porusza się ze swobodą erudyty, jest właśnie opowieścią do przeczytania, do odczucia.

Wszystkie zamieszczone w książce teksty cechuje [...] emocjonalny ton wypowiedzi: polemiczny, przybierający najczęściej formę eseju, szkicu czy felietonu krytycznoliterackiego. Autor epatuje czytelnika nie tylko szczegółową wiedzą historycznoliteracką, ale także niekonwencjonalnym często przywoływaniem ciekawych kontekstów interpretacyjnych: historycznych, filozoficznych, kulturowych czy teologicznych.

Publikacja zawiera głównie interpretacje konkretnych wierszy, ale także omówienia tomów lub całej twórczości poetów – przede wszystkim Nowej Fali i twórców skupionych wokół pisma „Topos”, chociaż Czytelnik znajdzie też teksty poświęcone Zuzannie Ginczance – poetce należącej do generacji piszącej jeszcze w II Rzeczpospolitej – czy Urszuli Kozioł oraz poetek i poetów urodzonych w latach 50., jak Marta Fox, Anna Frajlich, Jan Polkowski i Jacek Kaczmarski. To zbiór komplementarny ważny dla szerokiego grona humanistów.

Artykuły zawarte w tomie dotyczą wielu przekładanych autorów (między innymi Tadeusza Różewicza, Andrzeja Bursy, Rafała Wojaczka, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Witolda Gombrowicza czy Wisławy Szymborskiej), liczne są również analizowane języki tłumaczeń, w tym portugalski, słowacki, włoski, angielski, bułgarski i czeski.

Opis

Opis

MARIAN KISIEL
Różewicz: jeden z pokolenia. Twarze Tadeusza Różewicza / 9
Pokoleniowe i międzypokoleniowe dialogi i spory
MARIAN KISIEL
Prawdziwy debiut Różewicza / 25
WOJCIECH KRUSZEWSKI
Niepokój Tadeusza Różewicza. Notatki do historii projektu artystycznego / 39
ANNA SZÓSTAK
Rozpacz Logos czy nadzieja Mythos: Różewicz wobec poetyckich nauczycieli i mistrzów / 55
DARIUSZ KANRAD SIKORSKI
Patriotyzm na post-czasy. Różewicz - Herbert / 73
DARIUSZ PACHOCKI
Ponadpokoleniowe rozmowy. Listy Tadeusza Różewicza do Marii Bechczyc-Rudnickiej - rekoneans / 97
ANNA PYTLEWSKA
Campo di Fiori Czesława Miłosza i Maska Tadeusza Różewicza. Lektura apokryficzna / 113
Liryka i metafizyka
JÓZEF MARIA RUSZAR
Różewicz, Ewangelia według Kaina / 125
MAŁGORZATA MIKOŁAJCZAK
Skazany na upadek. Stygmat raju utraconego w poezji Tadeusza Różewicza / 157
ZOFIA ZARĘBIANKA
Horyzont metafizyczny w późnej twórczości poetyckiej Tadeusza Różewicza / 175
WOJCIECH KUDYBA
Papież Miłosza, papież Różewicza / 185
BERNADETTA ŻYNIS
Są też podobne do gradu. Anioły Różewicza / 193
Estetyka i poetyka
MARIAN KISIEL
Dwa krajobrazy tej samej kultury / 213
KRZYSZTOF MAJ
Lobotomia sztuki. Estetyzm i kadaweryzm poematu Tadeusza Różewicza Francis Bacon czyli Diego Velazquez na fotelu dentystycznym / 219
KAROL HRYNIEWICZ
Poezja Tadeusza Różewicza i dyskurs estetyczny późnej nowoczesności. Próba rozpoznania / 231
MAGDALENA ŚNIEDZIEWSKA
Rembrandt w Zwierciadle Różewicza / 249
WOJCIECH LIGĘZA
Niezgoda na frywolność form. Poezja mistrzów w czasach wielkiej zmiany / 261
KAMILA GIEBA
"Czasem niepokoję się tym / że jestem taki zwyczajny". O paradoksach Różewiczowskiego myślenia na tematpoety i poezji (na przykładzie utwory Normalny poeta) / 281

Opis

(...) Jan Andrzej Kłoczowski OP bada tu podstawy nowoczesnej filozofii religii, ponieważ wychodzi z założenia, że chcąc zrozumieć teraźniejszość, trzeba sięgnąć do jej źródeł ukrytych w przeszłości. Omawiane postacie i problemy są ze sobą powiązane i toczą między sobą "podskórny" dialog. To sprawia, że kolejno czytane eseje oświetlają się nawzajem.

W pierwszej części autor opisuje najważniejszych myślicieli, a w drugiej palące problemy filozofii religii. Ciekawe, że koncepcje źródłowe dla współczesnej filozofii religii powstają od końca XIX wieku, a fundamentalne słowa i pojęcia sięgają zamierzchłych czasów - opowieści biblijnych, starożytnych opisów miłości i śmierci lub zmagań mistyków z tym, co nieuchwytne. Podczas uważnego czytania odsłania się ciekawa struktura rzeczowa tej książki. Dwie części budują dwa typy narracji - jeden przedstawia rozwój koncepcji filozofii religii, a drugi - pogłębiający się opis doświadczeń i pojęć dotyczących duchowości. Obie narracje nakładają się na siebie, pokazując bogactwo źródeł współczesnej filozofii religii.

dr Adam Workowski

W zasięgu oddziaływania myśli Romana Ingardena, który "przyznaje pierwszeństwo źródłowemu kontaktowi człowieka z rzeczywistością przed abstrakcyjną, filozoficzną spekulacją", wychowało się i ciągle jeszcze pozostaje wielu polonistów. (...) Punktem wyjścia dla proponowanej przez Ingardena metody badań literackich jest koncentracja na roli odbiorcy i przekonanie o konieczności poznawania indywidualnego dzieła literackiego w wielokrotnej, uważnej lekturze, która - szanując specyfikę oraz kontekst wewnętrzny i zewnętrzny utworu - tworzy solidny punkt wyjścia dla wszelkich dalszych uogólnień, jakimi trudnią się potem filozofia literatury, poetyka, teoria oraz historia literatury, a w pewnym stopniu również krytyka literacka.

Prof. dr hab. Jolanta Dudek

Niewątpliwą zaletą omawianego zbioru jest różnorodność punktów widzenia, zarówno tych literackich, wyrażających indywidualne doświadczenie sacrum (lub jego brak), jak i badawczych: teologicznych i filozoficznych, ale też literaturoznawczych. Nałożenie na poszczególne twórczości różnych pryzmatów: m.in. filozofii dialogu (Janusz S. Pasierb), apofatyzmu (Aleksander Wat), koncepcji sytuacji granicznych Karla Jaspersa (Tadeusz Różewicz), mistycyzmu Henryka Elzenberga (Zbigniew Herbert) oraz myśli teologicznej Richarda L. Rubensteina, Irvinga Greenberga i Hansa Jonasa (Henryk Grynberg), a wreszcie prezentacja metody kerygmatycznej i niemieckiej Literaturtheologie dają przegląd zmagań literatury dwudziestowiecznej z teologiczną niepewnością, ukazując zarazem jej, warunkowaną historycznie, metafizyczną tęsknotę i bogactwo epifanijnego doświadczenia „światłej ciemności”.

dr hab. Radosław Sioma

Na książkę składają się artykuły publikowane na łamach różnych pism naukowych lub w monografiach w latach 1970–2014. Autor podejmuje w nich różnorodne kwestie związane z filozoficzną refleksją nad religią. Dotyczą one zjawiska powrotu sacrum w kulturze, jak i tradycyjnych form religijności, w których krakowski filozof poszukuje klucza do rozumienia tego, co dziś za Jurgenem Habermasem nazywamy „postsekularyzmem”.

Nurt badań polskiej literatury z perspektywy postsekularnej, choć już okrzepł, wciąż jest atrakcyjny, żywotny, otwarty, umożliwia poszerzanie obszaru badawczego, a także oferuje nowe, skuteczne metody i narzędzia, pozwalające na (dekonstrukcyjną) analizę zarówno zjawisk znanych z tradycji (jak np. polski mesjanizm), jak i najnowszych dokonań literackich.

(z recenzji dr hab. Dariusza Pniewskiego)

[...] Tom zawiera interpretacje utworów poetyckich [...], a także eseje o charakterze komparatystycznym, ukazujące relacje Herberta z innymi polskimi twórcami XX wieku. Niemniej tematyczna paleta jest spora i nie ogranicza się do interpretacji wierszy najsławniejszych poetów (Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Aleksandra Wata, Adama Zagajewskiego), ale przypomina twórców ciekawych i oryginalnych, choć z bardzo różnych powodów mniej znanych (do takich należy emigracyjny poeta Józef Łobodowski) czy nieco zapomnianych (jak Tadeusz Nowak i Tadeusz Śliwiak). Osobną grupę stanowią interpretacje wierszy poetów urodzonych w drugiej połowie XX wieku (Maria Korusiewicz, Bronisław Maj, Tomasz Różycki i Roman Honet), a nawet najmłodszych, zakwalifikowanych do „cyberpoezji” – zjawiska powstałego w XXI wieku. [...]

dr Józef Maria Ruszar