Literatura piękna

"Lapidarne utwory Andrzeja Samborskiego oparte są na wyrazistych konceptach, podanych w formie pozbawionej jakiejkolwiek barokowości. Tylko w ten - oszczędny - sposób można uzyskać zamierzony efekt: poruszyć jednocześnie wyobraźnię i intelekt." - Bogusław Wróblewski

Poeci to tak naprawdę Indianie. W rezerwatach, do których sami się zapędzili śpiewają przy ogniskach szalone piosenki. Pieśnią plemiennego - śląskiego szamana jest poemat Złapać rogi za rzycie. Badura łączy w poetycką całość zwidy, przejęzyczenia i konfabulacje; składa z nich świat i jednocześnie pokazuje jego rozpad.

Jan Baron

Dobry Wielki Duchu! Niedocieczony Szamanie! Drażniący Łowco Jeleni! I Ty, Przezacny Biały "Dynamicie" Jeleniu! Posłuchajcie, gdybym miała ogon, merdałabym do tej książki i do Was jak wariatka non stop! Non stop, słyszycie?! Ale nie mam ogona... A i tak merdam do tej książki i do Was dzień i noc na okrągło! Na okrągło, słyszycie?!

Żaneta Gorzka

Książka została wydana w ramach „Projektu Kontynuacje”, organizowanego przez Instytut Literatury.

Po wielu latach pisania utworów, które w uproszczeniu można by nazwać wierszoprozami, zapragnąłem od tej dogodnej dla mnie formy odpcoząć. Moja przygoda z oktostychami trwała od lutego do października 2022 roku.

  Oktostychy wybrałem nie dlatego, żeby sprawdzić, czy im sprostam. Ich forma i to, jak w ogóle mi się pomyślały, otwierały jeszcze jedną możłiwość zdawania sprawy o świecie i moim w nim uczestnictwie, o radości i udręce. Przemyślenia, obserwacje i emocje mogły się wyrazić w sposób dla mnie samego nieoczywisty i - nieoczekiwany (acz prawdą jest, że oktostychy pisałem w latach 1978-1979 i opublikowałem je w „Akcencie" w roku 1980). Cztery rymowane dystychy - oktostych - to forma wdzięczna i bardzo trudna. Polubiłem ją, ale czy do niej wrócę?

- Piotr Szewc

Wzgarda Pawła Kondratowicza to książka, którą trzeba przeczytać przynajmniej trzykrotnie: za pierwszym razem po to, żeby się dobrze bawić, za drugim – aby zrozumieć, że w tej skomplikowanej kompozycji jest coś więcej niż tylko komiczny „odpał”, za trzecim – aby mimo tych refleksji formalnych znów się dobrze bawić.

Coś stąd wydłubano, czegoś tu nie ma. Teren jest wydrążony, a podmiotka wlewa się w niego całą osobą, wypełnia wyrobisko. Pakuje się tam z własnej woli czy pod przymusem? Osiada w niecce po surowcu i nagle samo zaczyna podlegać logice wydobycia, staje się jedną z warstw. Śpi z ręką w ścianie, przyrasta do blatu, jednak tylko na chwilę - krótką, ale wystarczającą, by przekonać się, jak to jest być grzybem za szafą. I zaraz się buntuje: przegryza mury, budzi dywany, wycieka, wypada, wyrasta z pęknięć, szuka ujść i nowych form życia. Niemoc przekuwa w pieśń.

To pieśń to kipiący żywioł, który na długo zostaje nie tylko w głowie, ale też w zębach.

Klaudia Pieszczoch

Wroński przeczuł tragiczne wydarzenia - swoją nagłą chorobę. Są w jego wierszach takie wyraźne intuicje. Lecz wykreowany poetycki świat nie jest jednowymiarowy - to nie tylko spisana wiwisekcja trudnych życiowych doświadczeń. Zakorzeniła się w tekstach poety na dobre nadzieja. Pomiędzy wersami możemy znaleźć światło.

Piotr Lamprecht

Mówiąc „pisarz”, myślę o pisaniu prozy – zanotował w dzienniku Tadeusz Różewicz. Niniejsza książka przedstawia najciekawszą i najbardziej reprezentatywną część dorobku prozatorskiego autora Wycieczki do muzeum. Niektórzy krytycy i badacze uznawali opowiadania i szkice Różewicza za twórczość drugorzędną, jednak wielu innych doceniło jej różnorodność, dynamizm i refleksyjność. Dzieła takie jak powieść Śmierć w starych dekoracjach czy zbiór esejów, notatek warsztatowych i wspomnień zatytułowanych Przygotowanie do wieczoru autorskiego ugruntowały pozycję Różewicza w literaturze polskiej przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych jako wybitnego prozaika.

Wybór prozy zawiera dzieła dobrze znane, ale i te nieco dziś zapomniane, lecz równie ważne w twórczości i biografii pisarza. Tom przypomina utwory partyzanckie i humorystyczne, dokumentuje reporterski okres pracy literackiej Różewicza, a także naprowadza na trop nienapisanej powieści Sobowtór. To właśnie w prozie autora Niepokoju ukryte są odpowiedzi na pytania: dlaczego Różewicz nie został pisarzem katolickim ani „żołnierzem wyklętym”?; kiedy i dokąd, mimo niechęci do podróżowania, kilkadziesiąt razy wyjeżdżał za granicę?; co czytał w gazetach i oglądał w muzeach, galeriach, kinach?; co sądził o kulturze masowej, kapitalizmie konsumpcyjnym i skażeniu naturalnego środowiska?; dlaczego spoczął na luterańskim cmentarzu w Sudetach?

Nowele, opowiadania i eseje Tadeusza Różewicza są znakomitą literaturą, ale również autentyczną, przejmującą i wielowątkową „biografią” polskiej nowoczesności oraz kultury XX i początku XXI wieku.

Obejmująca kilka epok rozwoju dwudziestowiecznej polskiej liryki, zamknięta kodą niezwykłych późnych wierszy, poezja Jarosława Iwaszkiewicza była zjawiskiem wyjątkowo bogatym. Już pierwsze tomy, sprawiające wrażenie pisanych przez dwóch różnych autorów, wskazywały sprzeczność jako siłę napędową tej twórczości, generatora istniejących w niej napięć oraz świadectwo mediacji między skrajnymi nierzadko emocjami i odmiennymi konstatacjami filozoficznymi. Wiersze Iwaszkiewicza zyskały dzięki temu formę zapisu pełni ludzkiego doświadczenia. Łączą afirmację bytu i zanegowanie sensu istnienia, wiarę w zbawczą moc sztuki i zwątpienie obejmujące ludzkie wysiłki. Aktywność i nienasycenie spotykają się w nich z kontemplacyjnością i fascynacją śmiercią. Współistnienie sprzeczności jest w poezji Iwaszkiewicza formą faustycznej pełni i staje się wręcz siłą katartyczną. Wraz z innymi uprawianymi przez pisarza gatunkami literackimi tworzy ona wielką autobiograficzną narrację.
W ten sposób przedstawia ją Radosław Romaniuk, prezentując biograficzne tło tekstów i wzbogacając w przypisach zwyczajowe informacje o datowanie wierszy w rękopisach. Najważniejsze utwory z poszczególnych tomów uzupełnia o teksty rozproszone lub z różnych przyczyn usunięte z opracowywanych za życia pisarza wydań zbiorowych. Rekonstruuje ważne dla oblicza tej poezji cykle o autobiograficznym charakterze – jak wyjątkowy w polskiej literaturze cykl trzydziestu homoseksualnych erotyków Droga, zainspirowanych relacją z Jerzym Błeszyńskim.

Wiersze Michała Dąbrowskiego czytałam, myśląc, dlaczego on nie pisze opowiadań, przecież wystarczy wypełnić gotowe sytuacje szczegółami i to są opowiadania, znakomite opowiadania współczesne. Dopiero potem zrozumiałam, dlaczego „Wszystko wydaje się niepełne” i takie musi pozostać, by zdziwienie, „że to tak”, nie utopiło się w powodzi słów.

– Anna Nasiłowska

Już pierwszy wiersz pokazuje, jaki świat interesuje Krzysztofa Szatrawskiego. Ukryty, ale swą tajemnicą rozkwitający. Pojmujemy też wstępnie, jaką metodą autor się posługuje, aby pokazywać i analizować to, czego nie widzi nikt prócz niego. Bo zanim przeczytamy jego kolejny wiersz, jesteśmy przekonani, że tego nie ma. I oto olśnienie! Jest! Poeta dysponuje rzadką umiejętnością wydobywania „siebie z ciebie”, stosowania własnych sposobów przedstawiania emocji i nieznanego, nieoczekiwanego. Raz jest to chwila obecna, kiedy indziej zdarzenie wyrwane z historii, przyniesione z drugiej półkuli choćby przez anioła, a sprawa zawsze okazuje się ważna, nasza, własna...

– Piotr Müldner-Nieckowski

Z poufnej notatki Don Kichota

dzicy są w lesie

nie za lasem

tuż przed chałupami

czasem umierają

po nocach dzieci wyją

jak koty w marcu

ale co tam

przecież to tylko dzicy

Dulcynea tego nie chce

Don zapisał się do drużyn ochotników

do zadań społecznych i specjalnych

może na starość odpuszcza wiatrakom

a dzicy za lasem zawsze go wkurzali

a teraz są już w naszym lesie

chcą zając naszą okolicę

Warszawa, 3 grudnia 2001 roku

Włoski, włosy. Plecie się je, tak jak i fabuły, można też wspomnieć o języku włoskim. Te opowiadania mówią nam o przeróżnych aspektach i rozumieniach tego pojęcia, nie uciekając w pułapkę tematyzmu. Od ich najdawniejszych pierwocin do nadmiaru wręcz transcendentalnego , ale i - bardziej przyziemnie - o ich traceniu, o niechcianych lokatorach oraz o fryzjerach i barberach. Nie zapominajmy też o możliwości zupełnego braku w tekście zarówno Włochów, jak i włosków. Można powiedzieć, że każdy z autorów wyplótł (heh) z tego słowa własną opowieść!

Filip Matwiejczuk

Opowiadania wracają do łask. Po latach, kiedy w Polsce uważano je za rodzaj literackich wprawek, wreszcie wydawcy zaczęli rozumieć, że to ważny gatunek prozy. Dający wiele możliwości autorowi, a jeszcze więcej przyjemności czytelnikowi. Cywińska jest mistrzynią dialogu, budowania napięcia, ale też bawienia czytelnika nonsensem, groteską i żartem. Nawet jeśli dotyka spraw ważnych i poważnych jak śmierć, czy przemoc domowa. Jeśli coś w życiu nie jest możliwe, ona opisuje to tak, że wierzymy, iż istnieje – jak podniebny lot kanapą czy znikające ściany. Mamy tu duże miasta, miasteczka, wsie i ich mieszkańców: czasem buraczanych i zaściankowych, ale zawsze z krwi i kości. Nam bliskich, bo przecież każdy z nas zna kogoś takiego.

– Małgorzata Karolina Piekarska

Klamrą spinającą książkę Andrzeja Chącińskiego są sceny z intymnego życia w egzotyce lat tuż powojennych. Do twardych, ale swojskich realiów Polski, której kształt się dopiero formował, wraca pisarz, legenda poodwilżowej „Współczesności”. Jądrem tomu Wkrótce nadejdzie świt są gorzkie emigracyjne przeżycia nie tylko narratora, lecz także postaci tak sugestywnie przedstawionych, że chyba nie kreowanych… choć siła talentu może więcej, niż przypuszczamy. Andrzej Chąciński nie stara się epatować – a porusza. Po latach za oceanem i na wyspach pozostał sobą. Pisze bez ozdobników. Przedstawiając powszedniość, nie rozgrzebuje duchowych trzewi, nie jest jednak małym realistą, bystry i dyskretnie współczujący jest realistą globalnym.

Marek Sołtysik

Marek Nowakowski, pisząc o opowiadaniach Andrzeja Chącińskiego w posłowiu do książki Podróż do Londynu, zaproponował określenie bohatera: to Odyseusz Odwrotny, szukający swojego miejsca na obczyźnie. Opowiadania z tomu Wkrótce nadejdzie świt nie upoważniają do tak klarownej formuły. To raczej Każdy, Jederman, mężczyzna szukający swojego miejsca i wciąż doznający zawodu.

Anna Nasiłowska

"Dramaturgia Jarosława Jakubowskiego reprezentuje (...) oczekiwany powrót do opowieści i postaci w dramaturgii.

Wiele utworów z tego najnowszego tomu dramatów zaczęło już swoje życie publiczne. Pięć tekstów (Pogrzeb – pod tytułem Nieodwołalne, Człowiek z lodu, Buława, Witaj Barabaszu, Królestwo), napisanych jako słuchowiska radiowe, miało premiery w doskonałej obsadzie i reżyserii, jak również opracowaniu dźwiękowym przez wybitnych specjalistów".

ze wstępu Jagody Hernik Spalińskiej

Te wiersze to komiczne i zarazem wstrząsające sprawozdania z miasta nietętniącego wcale życiem, raczej przesiąkniętego rozkładem; Barczyk doskonale interpretuje współczesność z całą naszą technologiczną, narkotykową depresją, opowiada o ludziach tracących grunt pod nogami, albo o takich, których na żaden grunt stać nie będzie; posługuje się językiem przeglądarki i ulicy zarazem, choć przecież to już żadna różnica. Świetna książka!

Łukasz Barys

Kogóż odnajdujemy po latach w wierszach Wieży Montaigne’a? Kto nam się obecnie przedstawia w pełnych prostoty i jasności zapiskach? To mieszkaniec odosobnionej wieży, z której schodzi, by raz jeszcze zrozumieć, kim jest pośród innych ludzi, tych najbliższych i obcych. Te późne wiersze charakteryzują się wyciszeniem i dystansem, gestem mędrca, który nie oczekuje cudów, bo już wie, że ten największy wciąż pozostaje w zasięgu czułego serca. Jest nim trwanie w miłości na przekór zmienności świata. Stąd bierze się spokój frazy, pełna namysłu powolność obrazowania. Nie z rozpaczy czy goryczy, nie z chęci senioralnego moralizowania. Jego bohater pozostaje dziecięco ufny, bo rozpoznał już to, co trwałe i to, co ulotne. Uporządkował rzeczy tego świata. Podobnie jak Mointagne’a, interesuje go „fenomen, jakim jest człowiek: ogląda go i obchodzi ze wszystkich stron” (ostatnie zdanie wziąłem z Boya).

- Karol Maliszewski

Poezja ruderalna Marka Pacukiewicza bierze na swoje radary miejsca zapuszczone i opuszczone. Mając serce dla cywilizacyjnych odpadów, wiodących swój nieistotny żywot z boku głównych nurtów, zapuszcza się w rejony porzuceń. Szuka dla siebie wersów w bramach, na wysypiskach, za sklepem. Pod kapslem rzuconym w kratkę, przy puszce rdzewiejącej na tyłach kiosku. (...)

Bartosz Suwiński

Zbiór wierszy Waldemara Żyszkiewicza jest poetyckim komentarzem do historii ostatniego półwiecza: refleksyjnym, poważnym a czasem humorystycznym – pokazuje intelektualną ewolucję pisarza, od prób artystycznego przezwyciężania tradycji awangardowej i nowofalowej, aż po namysł nad konfliktami polskiej współczesności i kryzys zachodniej cywilizacji. Ta poezja powstawała w czasach, kiedy panował „wolny rynek eschatologii”, ale podmiot twórczy doszedł do wniosku, że „życie rozkwita od poruszeń duszy” oraz próbuje zapisywać „błyski epifanii w szczelinach między człowiekiem a Transcendencją”. Rzadki przypadek w najnowszej liryce (nie tylko polskiej) tomiku wierszy, który wzbogaca naszą wiedzę o otaczającej nas naturze i historii, o człowieku – jego dążeniach, rozterkach, dramatach i radościach.

– Krzysztof Dybciak

Nowy tom Zygmunta Ficka to wiersze o zmartwychwstaniu, o powinowactwie śmierci i snu, o przechodzeniu z mroku w światło, z niepamięci w obecność. To synchronizacja własnego oddechu z oddechem ziemi. Tu namacalna, ruchliwa rzeczywistość dzieje się w doświadczanej przez podmiot ponadczasowej nieruchomości. Tu rzeka płynie i w nieskończonym morzu rozpływa się bez łęku; dźwięki trąbki zwiastują odrodzenie - wibrują, wirują na tle okien jak liście, piórka, płatki śniegu, płatki kwiatów jabłoni. Tu — w ociemniałych oknach domu...

...Światełka gwiazd i ogienki

perzu obcują z tą

ciemnością, co schodzi z góry i napełnia

dom, w którego oknach jak łzy szklą się 

gwiazdy, także i płomyki z perzu

jak gwiazdy w nich błyszczą. Obecnie

do tego domu już nikt nie wraca.

     Zygmunt Ficek, Tamten dzień

Marta Mazurkiewicz-Stefańczyk

Niniejsza książka to książkowy debiut młodego filozofa, Wojciecha Zalewskiego. (...) Zalewski ma swój bardzo wyraźny krąg autorów, swój styl pisania i przede wszystkim główny temat, który go fascynuje i którym zajmuje się od zawsze: nadzieja. Lecz po lekturze książko nie ma wątpliwości, że dla Autora nadzieja wiążę się ściśle z miłością, na temat której pisze szczególnie pięknie na kanwie analizy myśli Gabriela Marcela, a także wielkich twórców filmu (...). Krąg myślicieli bliskich Autorowi - to szeroko rozumiana myśl egzystencjalna i dialogiczna: Gabriel Marcel, Paul Ricoeur, Józef Tischner, ale także Miguel de Unamuno, Albert Camus, a przede wszystkim mistrzowie kina: Ingmar Bergman i Andriej Tarkowski. Analizy Zalewskiego są naukowo bardzo odpowiedzialne, wnikliwe i podpierają je dobrze dobrane cytaty. (...) Wydaje mi się, że tematy nadziei i miłości są dla człowieka najważniejsze i najpilniejsze, choć zarazem filozoficznie najtrudniejsze i na pozór najbardziej abstrakcyjne. Eseje Zalewskiego są pisane w sposób zrozumiały, a zarazem zaangażowany, co powoduje, że czytelnik włącza się w te tematy z pełnym przekonaniem. Książka jest interesująca i obiecująca.

Z Przedmowy prof. Karola Tarnowskiego

Religijność Ziemianina jest żywa, dynamiczna, w sytuacjach rozpaczy i buntu nawet dramatyczna, a  niektóre z  jego wierszy, jak np. z  tomu Przymierzanie peruki, są poruszającym zapisem zmagań i  przewartościowań również w tej sferze. Nawet tzw. „godzenie się z losem”, czy też z „wyrokami Opatrzności” nie jest pozbawione gorzkiego dystansu i wciąż otwartych pytań.

(Z recenzji prof. dra hab. Romana Mazurkiewicza)

Prozatorski debiut Macieja Bieszczada.

"Proza Macieja Bieszczada łączy w sobie tradycje realizmu i psychologizmu. (...) Kolejne części zbioru, nazywane przez autora «opowiadaniami portretowymi» i tytułowane imionami poszczególnych postaci (Bronka, Zbigniew, Marek, Andrzej), są całkowicie autonomiczne, ale zarazem składają się na wielowątkową, skupioną wokół jednego tematu fabułę i z tego powodu pozostają względem siebie komplementarne. Niczym w muzycznej fudze powtarzają te same zdarzenia, nawet opisy i dialogi, jednak za każdym razem są one ukazywane inaczej, z innej perspektywy osobowej, przez co nabierają nowego znaczenia".