Literatura piękna

Pakt

Śpieszę się, ale ty diable

Nie ciesz się

Ja 

Podpisałem pakt

z Bogiem

Przyrzekł

A może tylko obiecał

Że nie będzie już plag

I wojen

Więc się z nim pogodziłem

I niech już tak

Zostanie

Henryk J. Kozak, Pakt

We  wstępie do  antologii poranek/mane, otwierającej cykl, wyraziłem następujące oczekiwanie: „chciałbym, żeby wszystkie one [antologie] utworzyły literacki model DNIA i jego łagodnego obrotu od wschodu do zachodu słońca”. Niniejszy tom wydłuża dzień aż do później nocy. Zapytajmy zatem: co się czyta po zachodzie słońca? Odpowiedź jest oczywista: pamiętniki, dzienniki (i nie-co-dzienniki), diariusze, wspomnienia, zapiski, notatki, słowem te gatunki literatury stosowanej, które pokazują, jak też nasi współbracia żyją i  myślą, czym  się fascynują i  co  ich pochłania, jak postrzegają świat i bliźnich, jakie są ich osobiste zanurzenia i wynurzenia. Im jest później, bo przecież noc już zapadła, tym bardziej pragniemy  się upewnić, że  nie  jesteśmy jedynymi, którzy usiłują życie dobrze przeżyć. To  nie  jest łatwe. Wieszcz Adam w  Zdaniach i  uwagach, dowodził, że: „Trudniej dzień dobrze przeżyć niż napisać księgę”. Cóż, umocnieni refleksjami i  świadectwami zapisanymi w  dziennikach i  pamiętnikach, nie  jesteśmy bez szans. Przykłady uczą, zwłaszcza wtedy, kiedy pociągają. Publikujący na łamach „Toposu” diaryści, memuaryści, pamiętnikarze i wspominkarze są mistrzami w swoim fachu, toteż antologia przynosi teksty zróżnicowane stylistycznie i treściowo, jednak przede wszystkim są to utwory ważne, istotne, prawdziwe […].

– Od redaktora (fragment)

"W niniejszej antologii znalazły się wiersze wybrane z tomików poezji opublikowanych w serii Biblioteka «Toposu». Oczywiście nie ze wszystkich tomików. To byłoby niemożliwe zarówno ze względu na ich liczbę (prawie dwieście pozycji), jak i z uwagi na objętość książki, bo ta – jak ustalili Wydawcy – nie powinna przekroczyć czterystu stron. Nie mogąc pokazać tego wszystkiego, co chciałbym pokazać, postanowiłem zamieścić w antologii wiersze reprezentatywne dla idei «Toposu», jeśli naturalnie taka idea jest i jeśli jest ona w jakiś sposób możliwa do uchwycenia". - Krzysztof Kuczkowski

"Tytuł niniejszego wyboru: południe/meridies sytuuje go w połowie DNIA pomiędzy rankiem/mane i wieczorem/vespera, a więc pomiędzy antologiami eseju i poezji. Południe jest domeną siły i dojrzałości, statecznych przemyśleń i prozy życia. Redagując ten tom, miałem na uwadze Państwa, Czytelników, lekturową satysfakcję, stąd różnicowanie klimatów i nastrojów, stylów i języków prozy. Czy mimo tej meandrującej stylistyki i różnorodnej tematyki antologia tworzy pewną całość? W moim przekonaniu – tak. Czy jednak idea tej całości da się odczytać z prezentowanych tutaj tekstów? Odpowiedź należy do Państwa."

(od redaktora)

"Antologia ta jest wyborem esejów, szkiców i przyczynków krytycznych publikowanych na łamach «Toposu» na przestrzeni kilkudziesięciu lat. […] w antologii pokazuję teksty, w których wyraźnie wyczuwalny jest puls metafizyczny, eseje zakorzenione w tradycji kultury śródziemnomorskiej, oparte na wartościach cywilizacji judeochrześcijańskiej." - Krzysztof Kuczkowski

Wyprawa w dzikie rejony Murmańska, na którą zabiera nas Grzegorz Pul, to spełniona obietnica prawdziwie męskiej przygody, zmagań z żywiołem i trudnymi warunkami, świadomego obcowania z Innym i jego zwyczajami. Autor pokazuje, czym jest poznanie przez uczestnictwo, tak różne od oglądu świata z perspektywy turysty. Motyw „zaawansowanego zwiedzania” realizuje się tu jednocześnie na płaszczyźnie psychologicznej, gdzie wędka, a może szerzej: cała wędkarska wyprawa staje się rodzajem autobiograficznego wytrycha. […] Autor rozgrywa opowiadaną historię bez popadania w banał czy sentymentalizm – przeciwnie: Grzegorz Pul potwierdza, że tak zwana męska literatura istnieje i ma się świetnie.

z laudacji jury

Od przeszłości, jak i od swojej małej ojczyzny nie można uciec. Nosi się je głęboko w sobie. Budzenie drzew to powieść utkana z małych wydarzeń i strzępków historii o tym, jak nasze korzenie przywiązują nas do ziemi, jak do pewnych prawd dojrzewa się po trochu. To opowieść o życiu, przemijaniu, śmierci... O symbiozie człowieka z przyrodą.

Prozatorski debiut Macieja Bieszczada.

"Proza Macieja Bieszczada łączy w sobie tradycje realizmu i psychologizmu. (...) Kolejne części zbioru, nazywane przez autora «opowiadaniami portretowymi» i tytułowane imionami poszczególnych postaci (Bronka, Zbigniew, Marek, Andrzej), są całkowicie autonomiczne, ale zarazem składają się na wielowątkową, skupioną wokół jednego tematu fabułę i z tego powodu pozostają względem siebie komplementarne. Niczym w muzycznej fudze powtarzają te same zdarzenia, nawet opisy i dialogi, jednak za każdym razem są one ukazywane inaczej, z innej perspektywy osobowej, przez co nabierają nowego znaczenia".

Nowy Jork, 22 listopada 1954 roku. Umiera Andriej Januariewicz Wyszynski. Niegdyś inkwizytor Stalina, od 1953 roku na „zsyłce” w USA, gdzie pełni funkcję ambasadora Związku Radzieckiego przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podzielony żelazną kurtyną świat jednoczy się w żałobie nad trumną stalinowskiego oprawcy, wystawioną w asyście warty honorowej w głównym hallu budynku ONZ. Tylko nieliczni znają sekret ostatnich wieczorów Wyszynskiego, spędzonych w towarzystwie dziennikarza Jurija Sizowa i jego młodej asystentki…

„Bycie poetą religijnym nie oznacza, że pisze się o Bogu wprost, lecz że wizja świata jest z gruntu religijna, że zakłada ufność i zawierzenie bez względu na świecką materię, choćby najbardziej zbrodniczą. Stara zasada anima naturaliter christiana w przypadku poety oznacza, że fundamentalna dobroć Boga istnieje w wierszach bezwiednie, właśnie naturalnie, a nie jako coś dodanego czy wykoncypowanego. W praktyce literackiej objawia się to w ten sposób, że bez względu na temat wiersza wyraża się prawdę zbawienia”.

Józef Maria Ruszar, Niebieska ojczyzna Jana Polkowskiego (2022)

„Myślę, że wszyscy czytelnicy mają świadomość, że takich wierszy w polszczyźnie nie było bardzo dawno: takiej głębokiej kondensacji emocji, takiej precyzji wypowiedzi i takiego chwilami porażającego piękna. Takich wierszy, które są w stanie „życie zmienić”, się już dzisiaj wszak nie pisze. Nie wypada w czasach, kiedy poezja, kultura jest swego rodzaju zabawą, formą gry”.

Krzysztof Koehler, Jan Polkowski - poeta polski (2013)

Główny bohater to typ człowieka uciekającego, współczesnego homo fugiens, który coraz bardziej staje się jednak homo melancholicus, kimś, kto stara się „wychodzić”, „wyjeździć” swoją własną melancholię. Gdyby Georgia nie była tak odarta z patosu, rzeklibyśmy, że ruch znaczy męstwo, a przynajmniej staje się próbą
zmierzenia się z różnymi rodzajami ciemności, głębokich wmówień, iluzji czy innych zaburzeń osobowości i relacji ze światem. Powiedzielibyśmy, że dlatego bohater wyjeżdża z Polski do Gruzji – jak sam mówi, „zwija się” „gdzieś na pogranicze światów”. Ale to nie do końca prawda. Jego ucieczka jest bez „dlaczego”. Owszem, wyjeżdża z nudy, zmęczony fantazjami z Tindera i nieautentycznym społecznikostwem organizacji, której był członkiem. I choć mówi, że w gruncie rzeczy nic go już nie obchodzi, to zostaje jedno: śmierć. Georgia to z ducha egzystencjalna i generacyjna mikropowieść, oddająca lęki i niepokoje młodego pokolenia, wkraczającego w świat, w którym zacierają się granice pomiędzy tym, co rzeczywiste, a tym, co sztuczne. Gdzie nie ma już rozróżnienia pomiędzy wzniosłością a powszechnością. To świat kolekcjonerów pozornie mocnych wrażeń i płytkich uczuć górujących nad głębszą refleksją. Georgia trawi ich może biblijnym ogniem, pytając, kto to wszystko przetrwa.

Jury NDT 2023 w kategorii dramat

Napisana prozą poetycką opowieść – epistemologiczny komediodramat – opis pozornego konfliktu niemal jednowymiarowej, bezkompromisowo stąpającej, emanującej złymi emocjami, bohaterki, z uduchowionym i wrażliwym na piękno estetą „zza ściany”, konfrontacji obserwowanej na przestrzeni krótkiego czasu wokół podwórka i wspólnej klatki schodowej – losu osób dramatu, których zetknięcia są sporadyczne, niemalże na tyle niezauważalne, aby można na ich podstawie oceniać impulsywne zachowania – to socjologiczna i psychologiczna analiza zachowań, jakie zdarzają się w codzienności.

Ale czy łatwe oceny i etykietowanie czyjegoś stylu bycia, nie są charakterystyczne, dla czasów, w których żyjemy? Czy ukazany konflikt nie jest jednocześnie formą poszukiwania samych siebie i jednoczesnej odpowiedzi na pytanie o miejsce człowieka w społeczeństwie? Jak odróżnić pozory od rzeczywistości? Czy drugoplanowe kawki i gołębie są jedynie alegorią i tłem – czasem zabawnych, innym razem smutnych – refleksyjnych historii? Czy to zarazem teza, antyteza i synteza? I co mają do niej, poza Heglem – Lynch, Nietzsche, Wenders, Søren Kierkegaard, J.K. Rowling i Rammstein, podlani kwaśnym sosem Kaurismäki?

Na te i inne, niewypowiedziane wprost, pytania, czytelnik musi sam sobie odpowiedzieć.

Od wydawcy

„Spilnomowa, czyli wspólna mowa to projekt, którego owocem jest tomik dwujęzyczny stwarzający rzadką okazję do porównań translatorskich. Oto czytając krótkie teksty poetyckie (jakże aktualne, bo pisane często teraz przy okazji dramatycznych wydarzeń za wschodnią granicą), możemy przekonać się, jak bardzo nasze języki są podobne, a jedyną barierą może być i czasem jest… alfabet. 75% wyrazów w obu językach jest wspólnych, stąd łatwo zrozumieć, że ukraińskie „І пульсує країна маками” to polskie „I pulsuje kraj makami”. Brzmi to w obu językach niemal tak samo. Można zresztą zostawić słowo „kraina”, które jest obecne i w polszczyźnie, i języku ukraińskim. Podobną mamy kuchnię, historię, kulturę, a co z poezją? Prezentowany tomik wierszy w oryginale i tłumaczeniu daje na to odpowiedź”.

Małgorzata Karolina Piekarska

„Zasadne wydaje się pytanie, czy można wiarygodnie – i czy w ogóle można – pisać o wojnie, nie będąc jej uczestnikiem. W takim wypadku bardzo łatwo o niezamierzony fałsz, dramatyczne rozminięcie się z prawdą – zwłaszcza emocjonalną. W niniejszym tomie głos zabierają poetki ukraińskie, które doświadczyły wojny na własnej skórze. Wsłuchajmy się w ten głos, który nie jest lamentem (choć trochę jest) i nie jest oskarżeniem wobec oprawców (choć trochę jest). To przede wszystkim artystyczna, nie pozbawiona nadziei odpowiedź na nieakceptowalną rzeczywistość”.

Andrzej Appel

Utwory Elżbiety Wojnarowskiej są uderzająco krótkie - z naciskiem na słowo „uderzająco". Mówią wszystko. Oto ulotność życia. My, „zakładnicy rzeczy" jesteśmy „uwięzieni między przedtem a potem". Życie zdaje się „drobną przynależnością". Z precyzją szpilki czy igły, rekwizytów pojawiających się w „Światłoczułości", autorka dotyka tego, co ważne. Pociąga subtelność obrazu „przynależności". Życie, drobiazg, jest znośne. Inne być nie może. Wystarczy „kochać poranki". Piękno jest nieśmiertelne. To przynależność absolutna. „Czy można pisać wiersze?" - pyta poetka. Trzeba, należą do Pani! - odpowiadam Pani Elżbiecie Wojnarowskiej.

Krzysztof Bielecki

Trzy dramaty z różnych okresów twórczości autora, które on sam zalicza do komedii. Łączy je wyrazisty styl prowadzenia dialogów i akcji scenicznej, który charakteryzuje się dużymi skrótami i wolną przestrzenią zostawioną czytelniczej wyobraźni na wypełnienie jej niewypowiedzianą treścią, choć bywa, że jej odbiór wymaga pewnej dozy erudycji. Pokazane w teatrze, skłaniają widza do cichej umysłowej interakcji. A pokazania na scenie są na pewno warte.

Zbigniew Zbikowski

Miłośnicy kryminałów Krzysztofa Beśki mogą poczuć się zawiedzeni tą książką, bo zamiast kolejnej sensacyjnej fabuły otrzymują powieść o miłości. Jej bohater, tzw. korpoludek, próbuje jakoś urządzić się w stolicy i zmaterializować śmiały sen o szczerych uczuciach, lecz marzenia swoją drogą, a życie swoją. Aż po ostatni fajerwerk - ale nie tylko dla niego przeczytać warto.

Zbigniew Zbikowski

Wroński przeczuł tragiczne wydarzenia - swoją nagłą chorobę. Są w jego wierszach takie wyraźne intuicje. Lecz wykreowany poetycki świat nie jest jednowymiarowy - to nie tylko spisana wiwisekcja trudnych życiowych doświadczeń. Zakorzeniła się w tekstach poety na dobre nadzieja. Pomiędzy wersami możemy znaleźć światło.

Piotr Lamprecht

cyberwątki

chrząszcz na początek

bo po pierwsze

pięknie brzmi w trzcinie

a po drugie to robak

i nie obchodzą go wiersze

ani osoba

która je pisze

chrząszcz celebruje ciszę

bo tylko bez zakłóceń akustycznych

potrafi wybrzmieć najczyściej

a na koniec

zaskroniec

i stół

z powyłamywanymi nogami

kra która krę mija

zaskroniec na ogół

się nie kończy

między nami

bo ani najdłuższy ani żmiją

nie jest

a reszta to ściema

i pretekst

by stwierdzić że przeszkód nie ma

bo suchą szosą szedł sasza

dobra nasza

w pełnym słońcu

widzimy aktywną obecność zaskrońców

Jarosław Jabrzemski, cyberwątki

Przypadkowe spotkanie w samolocie z Tuulą zmienia uporządkowane życie Hugo. Już nic nie będzie takie jak przedtem. A tytułowe jednorożce? Istnieją czy też nie? By się przekonać, trzeba przeczytać do samego końca. To książka o nas, o naszych skrywanych lękach, ukrytych marzeniach i zapomnianych sprawach, napisana przez wrażliwą autorkę, która pokazuje, że wszystko w życiu jest po coś.

Małgorzata Karolina Piekarska

Bohaterka dziennika Marty Zelwan, w której rozpoznajemy samą autorkę, zatopiona w świecie kultury, zdaje się prowadzić w wielkim mieście życie półpustelnicze. Żeby uczestniczyć w kulturze, nie musi już „bywać", wystarczy biblioteka i dostęp do internetu. Jej kontakty społeczne to grono kilkorga zaledwie bliskich jej - w różnym stopniu - osób. Z biegiem czasu zauważa, że otaczająca ją rzeczywistość, cały świat zewnętrzny, powoli upodabnia się do jej samotni z wyboru. Sprawia to pandemia i wynikające z niej obostrzenia. Bardzo ciekawa obserwacja.

Zbigniew Zbikowski

Słodko-gorzki jest ten zbiór opowiadań: jednych nigdy niepublikowanych, innych wyjętych z czasopism literackich - tych nielegalnych z czasów PRL, i tych legalnych, publikujących współcześnie rzeczy napisane przed laty. Słodki, bo Jan Strękowski potrafi pisać z ciepłym dystansem o sprawach niekiedy wręcz lodowatych. Gorzki, gdyż spod tego ciepłego opisu - po zamknięciu ostatniej strony - wyłania się obraz niby minionych, a naprawdę ciągle żywych. Jakby czasy się zmieniały, a ludzie nie nadążali za zmianami.

  Zbigniew Zbikowski

Urzekł mnie ten tom od razu, po pierwszej lekturze i połknął jak Miłoszowy „biały wieloryb świata". Czym innym jest poezja, jeśli nie urzekaniem, rzucaniem uroku, jego promieniowaniem? Litera wierszy pomieszczonych w Bazie bierze w posiadanie w przeciwieństwie do tysięcy wierszy powstających codziennie w montowniach naszej ziemi, które nie tyle urzekają, co odżegnują się od czytelnika i nie tyle go zawłaszczają, co z lekka odpychają jak przejrzały ser.

- Wojciech Kass

Całokształt to opowieść o niemożliwości początku i końca, o paradoksach istnienia i o istnieniu paradoksów, o silnym podmiocie i o jego braku, o tym, że słowo i obraz mogą być postrzegane w jednej chwili jako dopełnienie i przeciwieństwo. Dla Kazimierza Fajfera nie ma łatwych odpowiedzi, bo nie ma łatwych pytań. Idąc ścieżkami wydeptanymi przez Stanisława Dróżdża i innych (neo)awangardzistów, prowadzi czytelnika poza oczywiste. Ważna podróż, ważny tom.

- Jakub Kornhauser