Literatura piękna

Wiersze Krzysztofa Gryki są alchemicznym poszukiwaniem zgodności rytmów, a nieosiągalnym kamieniem filozoficznym tego wysiłku wydaje się rozwiązanie zagadki istnienia. A przynajmniej – weryfikacja śmiałej hipotezy, że świat ma jakąś nieznaną „teorię przetrwania”.

(z posłowia Piotra Michałowskiego)

Druga książka poetycka Joanny Lewandowskiej, wydana dwa lata po debiutanckim Trachu (2019), nominowanym do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. „Co mi się podoba: że w tej książce jest tak, jak jest – pisze o Kreaturii poeta Rafał Różewicz – choć chciałbym, żeby tak wcale nie było. Co mi się nie podoba: że to dopiero druga książka Joanny Lewandowskiej, bo chciałbym już kolejną”.

Książeczka wyjścia zdaje sprawę z podróży w czasie. Linearny przeklęty czas historii, czas kolisty i czas kwadratowy, metronomy pulsarów, czas starzenia się, niepojęta wieczność i niepojęte teraz, królestwo chaosu. Z tych klatek, z tych uwięzień wychodzi się – umieraniem, miłością, bólem – tylko trzeba znaleźć słowa do tych drzwi, tych wyjść. Najpierw słuchanie, dotykanie, smakowanie tego, co jest. Czas rodzi muzykę, krok taneczny, rytm słowa i tętno. Przez czas płyną miejsca, płyną rzeczy, płynie ciało, by zmienić się w nawóz. Pan Bóg na wielkim niebie, nasiono ostu w nieruchomym powietrzu, to, co (kto wie?) nie przemija. Wyjście? Książeczka wyjścia zdaje sprawę ze znajdowania tych kluczy, tych słów.

Książka składa się z trzech części, zatytułowanych kolejno: Retrospekcje (liryka narracyjna pisana długimi zdaniami pełnymi poetyckich obrazów), Vincent (pięć wierszy będących wyrazem fascynacji autorki postacią Vincenta van Gogha) i Barwy dopełniające (mniejsze, bardziej skondensowane formy o krótkich wersach i aforystycznym charakterze). Redaktorem książki jest Piotr Grobliński, o stronę graficzną zadbała Justyna Purczyńska-Zieleniewska, a na okładce pojawił się obraz Wiktorii Jakubowskiej.

"Dobrze jest przeczytać coś, co pozostawia w czło­wieku ślad. Takie właśnie są wiersze Bożeny Ptak, równie dojmujące wówczas, gdy mówią o rzeczach prywatnych – jak i wtedy, gdy odwołują się do su­mienia lub rozsądku współczesnej Polski czy Eu­ropy. Przeważa ton gorzki, ironiczny, ale nic w tej poezji nic jest jednoznaczne, niespodzianka czyha za każdym rogiem. Kiedy już opadnie bitewny kurz, najważniejsze okazuje się „zdążyć jeszcze raz wypić, zatańczyć, zaszaleć".
                                                                                                                                              

Andrzej Appel

Krzysztof Muszyński skanuje, prześwietla rzeczywistość – obserwuje, wsłuchuje się, wącha, bada. Jak reżyser, który dba o to, żeby nie znudzić widza, zmienia perspektywę i zasady montażu. Radary Muszyńskiego nastawione są na śląskie klimaty. Skazany na śląskość, wozi ze sobą nienachalne piękno „królestwa śmietnika” i tutejsze ludzkie sprawy. Dlatego Neapol czy Turyn nie różnią się szczególnie od Bytomia, a na Cabo da Roca można odkryć, że „nie ma centrum w Rudzie Śląskiej”. Ma na noc nie jest ani apologią, ani krytyką (post)świata – jest jednym i drugim. Gdybym miała pozostać przy filmowym porównaniu, powiedziałabym, nieco na wyrost, że to skrzyżowanie kina Kazimierza Kutza i Joon-ho Bonga. Z tego pierwszego Muszyński wziął „realistyczną mitologię” Śląska, z drugiego – rebeliancką wizję kapitalistycznego piekła. Odsyłający do Parasite’a Bonga tytułowy wiersz tomu zawiera magiczną formułę: „ktoś musi na to patrzeć”. Patrzymy co prawda nie tylko na turbokapitalistyczne „landskejpy”, ale i na uśmiechającego się łosia w koronie. Ten surrealny widok łosia w centrum aglomeracji może być jednak dowodem w sprawie paranoi antropocenu. Kiedy myślisz, że „świat się pali”, okazuje się, że to śmietnik pod blokiem, a jednak świat się pali…

Alina Świeściak-Fast

"Maciej Raś w Elegiach salwuje się ucieczką z debiutanckiego Pasma. Mimo to nieustannie ogląda się za siebie, czym, podobnie jak Orfeusz, unieruchamia kobiecą postać. By utrwalać? Wprost przeciwnie - by móc się zmierzyć z rzeczywistością, która zastygła w kamienny posąg i już nie ulegnie zmianie. Czy prędkość ucieczki jest wystarczająca? To należy sprawdzić samemu, czytając zapętloną, rozpisaną na elegie i fugi pieśń żałobną, tę samą, którą tracki poeta miał na ustach jeszcze długo po śmierci i tę samą, którą my, czytelnicy, będziemy śpiewać jeszcze długo po lekturze tej książki." - Anna Mochalska

Wiersze Zofii Zarębianki, składające się na tom „Majaki”, biorą swój początek z różnych obserwacji, przeżyć, wspomnień i skojarzeń językowych. Łączy je postawa wobec świata, poetka potrafi pogodzić ze sobą lęk z czułością a poczucie egzystencjalnego i cywilizacyjnego zagrożenia z tkliwym podziwem dla ludzi, zwierząt i roślin. Nie znam też nikogo, kto potrafiłby współcześnie z taką szczerością i świeżością podjąć formę wiersza na Boże Narodzenie jak Zofia Zarębianka.

– Anna Nasiłowska

Nie ma w tej książce sensacyjnych wątków, nie ma spektakularnych zwrotów akcji, nie ma nadzwyczaj urodziwych kobiet ani bogatych mężczyzn pragnących władzy nad światem. Jest za to (o)powieść-metafora, która zaprasza do (po)myślenia o tym, co być mogło albo co być może. To (o)powieść, która w taki czy inny sposób zmusza Czytelnika do rozstrzygnięć, czy to, o czym pisze Autor, jest prawdziwe, czy też - jest to tylko imaginacja. Pewne jest także to, że pomiędzy prawdą i iluzją nie ma tam Autora, jest tylko Czytelnik i jego (po)myślenie.

prof. Adela Kożyczkowska

Najnowsza mikropowieść Stanisława Jankego Mòrzkùlowie została napisana w języku kaszubskim, najbliższym mu medium artystycznego nazywania świata. Jest to opowieść rozgrywająca się w średniowieczu, kiedy na scenę historii wkracza Barnim, książę pomorski, a wraz z nim kulturowa obecność Kaszubów. Janke nasycił utwór mnóstwem elementów etnograficznych, które ukazują tradycję kaszubską w jej specyfice i bogactwie. Mòrzkùlowie to utwór wieloskładnikowy. Czytelnik może skoncentrować uwagę tak na głównym męskim bohaterze Wòdze, jak i na wątkach kulturoznawczych, z przedchrześcijańskimi wierzeniami Kaszubów i sferą obrzędowo-obyczajową oraz społeczno-mentalnościową.

prof. Daniel Kalinowski

W tych niezwykłych, poetyckich reportażach z bardzo różnych miejsc na świecie szwajcarski podróżnik, fotograf, prozaik i poeta w języku francuskim zaklął swój głód życia w całej wielości zarejestrowanych twórczo niuansów, nienasycenie, które najdoskonalszy swój wyraz znajduje w poezji. „Życie towarzyszyło ci jak rój pszczół / a ty płaciłeś nie targując się / przeogromną cenę piękna” (cytat z jednego z wierszy). Wprowadzony do tomu podział na „stronę zewnętrzną” i „to, co w środku” jest w zasadzie umowny, symbolizuje przede wszystkim zachłanność poznawczą i mistrzostwo językowe Bouviera. Tłumaczka tomu, Anna Dutka-Mańkowska (skądinąd romanistka), jest sama niezwykle interesującą poetką, toteż jej przekład, niełatwy, czyta się znakomicie: chapeau bas!

– Krystyna Rodowska

„Druga książka poetycka Patryka Kosendy, Największy na świecie drewniany coaster, pokazuje, że pomysł na pisanie, jaki poeta zaproponował w debiucie – Robodramach w zieleniakach z 2019 r. – był przemyślanym projektem, który obecnie jest rozwijany dalej. Otóż Kosenda na potrzeby pojedynczych wierszy tworzy mikroświaty lub mikrosytuacje, rządzące się niezrozumiałymi zasadami, zbudowane ze zbitek psychodelicznych, absurdalnych obrazów, lapsusów językowych oraz przekształconych cytatów z pieśni religijnych czy radiowych piosenek, utrwalonych w kulturowej podświadomości wczesnych roczników 90. Nie chodzi tu jednak o prosty efekt szoku lub zbanalizowaną grę w postmodernistyczne kolaże cytatów, lecz o próbę nazwania lęków czy fiksacji przenikających naszą rzeczywistość oraz umysłowość zanurzonego w niej, przebodźcowanego podmiotu. Poetycka dziwność Kosendy jest więc narzędziem do sondowania tu i teraz”.

– Łukasz Żurek

"Bartosz Suwiński obserwuje życie, które nieustannie toczy się wokół. Przygląda mu się dokładnie, łapie kolejne chwile, obraca pod światło i puszcza, robiąc miejsce na następne; «i przerwom w widzeniu / nadaje ciągłość / i lukom w wierszu / zostawia» światło; życie zaś, niejako w rewanżu za jego uważność, płynnie przechodzi w poezję. Jest więc bliskość świata, przyrody, rzeczy i zwierząt. Jest chęć zatracenia się w tym bogactwie, zjednoczenia się z nim, a nawet przepadnięcia." - Elżbieta Olak

"Nekrotrip to katabaza po rebrandingu, dziś już tylko hasło w krzyżówkach, oferująca śmie®ć jako spektakl, do oglądania przez cudze oczy. W tomiku pod tym tytułem Piotr Jemioło, orfejski kinofil i amator slasherów, powołuje do życia nowy gatunek wiersza: mondo poems. Fascynacja tym, co chore, schyłkowe, okrutne? Raczej skimming wyjałowionych języków kultury, tropienie „kłamliwych partykuł” w świecie, w którym objawienia nie będzie, bo „epifanie spaliły się w słońcu”. Tu pionierzy, zamiast na szczytach, zatykają flagę na dnie; pętle, lustra i lemniskaty zastępują składnię jako modele porządku, a wieczność ma krótki termin przydatności do spożycia. Do tego spektaklu Piotr Jemioło dobiera z rozmysłem słowa - celne, bywa że zabójcze." - Jerzy Jarniewicz

"Ktoś gdzieś szukał i ktoś gdzieś znalazł. Ale co znalazł? I kto szukał? Dziewczynka, która wyjada miód prosto ze słoika? Amelia Hertzówna? Alfred Poświatowski? Spytajcie Ani Mochalskiej, Ania wie najlepiej. (I chociaż nie ma pytań, ma istotne głosy)". - Maciej Raś

Takich wierszy nie da się zaplanować. Kiedy autorce się zdarzały, były zapewne odkładane i czekały, aż zdecyduje się na nie jakaś szczególna książka. Okazały się traktatem o pewnym stanie psychiki, o niefrasobliwości. Ale nie beztrosce. Są czymś w rodzaju studium wolności, i to właśnie nie tej dowolnej, a także ciągiem lirycznych odpowiedzi na pytania, kim się jest, gdy w chwilach wielkich napięć trzeba się wycofywać do swego wnętrza. I jak się z tego stanu wydostawać. Też które słowa i metafory są wobec tego właściwe. Czy odpowiednio reagują.

Piotr Müldner-Nieckowski

Ani to konstrukcja, ani dekonstrukcja świata. Agnieszkę Wesołowską pociąga świat rozproszony. Człowiek rozproszony. Ulegający baśni. Złudzeniu. Czemukolwiek, co mogłoby istnieć. W poetyckim rozmarzeniu nawet istnieć powinno, ale... nie istnieje. Fenomen tych utworów to tkanie czegoś, czemu brak determinacji. Bo determinacja nie jest życiu do życia niezbędna. Tu nie chodzi o przetrwanie. Tu chodzi o pokorne piękno, np. piękno straty. „Mam prawo tracić”. Piękno straty w „świecie, który przebrał miarę” budzi zachwyt bez zachwytu. Budzi nieistnienie: „skończy się ta zwrotka / i wszyscy się rozejdą / usłyszą podobne słowa / i wcale ich nie zauważą / dlatego czasami piszę wiersze.

Krzysztof Bielecki