Literatura piękna

Nie pochlebiaj Cieniowi! o! Ulissie – szlachetny
synu Laerta – wolałbym pomiędzy wami być pachołkiem
ostatniego wyrobnika, nieposiadającego
ziemi, mającego pług za całą własność i zaledwo
zdolnego wyżyć, aniżeli panować jak Monarcha
– nad narodem umarłych!

– Odyseon

Nim jednak będziemy mogli powiedzieć, że wielopokoleniowe prace nad „kanonicznym” wydaniem norwidianów zostały zakończone, warto pokusić się o udostępnienie jednej z najcenniejszych części tej wielkiej spuścizny dla szerszego grona miłośników szczęśliwie przywracanego kulturze narodowej poety. Wybór tego horyzontu czytelniczego wymusza pewne ograniczenia w aparacie komentatorskim, głównie w zakresie szczegółowej dokumentacji dziejów tekstu, choć samo dzieło przez mnożenie dokumentacji nie staje się „łatwiejsze” (popularniejsze), a spojrzeniu tekstologa nie musi przecież ściśle odpowiadać doznanie czytelnika.

Bernard Łach – oligofrenopedagog, katecheta, trener UEFA A, przyjaciel osób niepełnosprawnych. Od 2008 roku z przerwami publikuje na portalach poezja-polska.pl oraz publixo.com. Członek Grupy Literackiej Sylaba, Koła Młodych przy Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich Oddział Kraków. Od 20 lat pracuje jako katecheta i pedagog w Zasadniczej Szkole Specjalnej w Nowej Hucie. W szkole dla młodzieży prowadzi grupę wsparcia „Przystanek Przyjaźń” oraz szkolną drużynę piłki nożnej. Jest członkiem zarządu, spikerem i trenerem drużyny oldbojów K.S. Grębałowianka.

"(...) Książka, choć pozornie beztroska i przewrotna, jest także o odwadze i szczęściu. Płynie z niej proste przesłanie, jak z wielu moich poprzednich opowiadań i powieści, miejcie odwagę być szczęśliwymi…" - Zbigniew Włodzimierz Fronczek

Ostatnia część Trylogii ukraińskiej Józefa Łobodowskiego.

Staś Majewski trafia do przytułku dla bezdomnych dzieci, w którym podopiecznym oferuje się jedynie bestialstwo i pogardę. Nastoletniego bohatera czeka zacięta walka z prymitywnymi próbami bolszewickiej inwigilacji i wszechobecną przemocą. Najmroczniejsza odsłona całego cyklu, w której autor z epickim rozmachem kreśli odpowiedź na najważniejsze dla czytelnika pytanie: czy nieludzki system złamie w końcu młodego Polaka?

Druga część Trylogii ukraińskiej Józefa Łobodowskiego.

Staś Majewski zamieszkuje wśród wielbiących wolność i tradycję Kozaków. Duszna atmosfera panująca po rewolucji październikowej wystawia młodego bohatera na kolejne próby testujące jego wiarę we wspólnotę. Majewski mierzy się z okrucieństwem oprawców, a walka toczy się o najwyższą stawkę – życie i honor.

Pierwsza część Trylogii ukraińskiej Józefa Łobodowskiego.

Dwunastoletni Staś Majewski z rodziną rzucony jest w wir dziejowej zawieruchy. Młody Polak walczy na ukraińskim stepie o życie, wolność i niezależność w czasach bolszewickiego reżimu. Czy widmo kary za działanie poza systemem sprawi, by sprzeniewierzył się najważniejszym wartościom? Awanturnicza proza o ciężarze patriotyzmu w najtrudniejszych warunkach.

Ten świetny debiutant długo czekał na to, by ktoś go zauważył. To wspaniale, że tak się stało. Wiem to wszystko, bo czytałem jego teksty „do szuflady”, a teraz mam przyjemność polecić rzecz, która dotyka z jednej strony czule, z drugiej – boleśnie bezkompromisowo. Opowieść o ojcowskim fatalizmie, napisana w duchu Daniela Magariela i ujęta w typową dla niego krótką formę, jest jednocześnie historią tego, co cenimy po utracie, i literackim requiem, w którym Piotr Dardziński udowadnia, że można znaleźć słowa, by opisać to, czego często nie umiemy zwerbalizować.

Jarosław Czechowicz

Nowy Jork, 22 listopada 1954 roku. Umiera Andriej Januariewicz Wyszynski. Niegdyś inkwizytor Stalina, od 1953 roku na „zsyłce” w USA, gdzie pełni funkcję ambasadora Związku Radzieckiego przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podzielony żelazną kurtyną świat jednoczy się w żałobie nad trumną stalinowskiego oprawcy, wystawioną w asyście warty honorowej w głównym hallu budynku ONZ. Tylko nieliczni znają sekret ostatnich wieczorów Wyszynskiego, spędzonych w towarzystwie dziennikarza Jurija Sizowa i jego młodej asystentki…

"take flight Piotra Wiesława Rudzkiego to nade wszystko swoisty, rozpisany na etapy i stacje (11 ich) mały podróżny poemat. […] Rudzki swój poetycki reportaż nasyca lokalnym konkretem, sytuując go zarazem w uniwersalnej przestrzeni bosko-ludzkich oczekiwań i celów. To również swego rodzaju mały traktat antropologiczny, w którym wyjściową frazę stanowi apostrofa wypowiadająca zachwyt nad darem istnienia, darem podróży, darem wyrażania, a przenika je wszystkie wezwanie do tego, by „wysoko” był „człowiek”! Utwór gdańskiego poety jest zapisem owej tęsknoty-wyzwania i poetycką nań odpowiedzią".

                                                                                                                                                         - Kazimierz Nowosielski

"Las jako poetyckie uniwersum? To wcale nie tak rzadkie w literaturze ostatnich lat. Wiersze Janusza Andrzejczaka również wpisują się w ten nurt, tyle że na własnych zasadach. Ta poezja czerpie pełnymi garściami z tradycji ballady , urzekając śpiewnością i gawędziarską swobodą. pcha ku tajemnicy  sprowadza na ziemię, bawi i przygnębia. Bo te wszystkie jasne polany i mroczne knieje w gruncie rzeczy nosimy w sobie." - Andrzej Appel

Błyskotliwe, pełne czarnego humoru aforyzmy, erudycyjna, autoanalityczna proza, zaskakujący poemat covidowy – Świat w grupie ryzyka zawiera zwycięskie prace konkursu Dziennik pandemiczny autorstwa Walerego Butewicza (1983), Jacka Adamczyka (1958) i Miłosza Tomkowicza (2000).

Skąd sukces „Sztuki i Narodu"? Złożyło się nań wiele przyczyn. Jedną z nich było na pewno to, iż było to pierwsze pismo literackie ukazujące się w czasie okupacji niemieckiej. Miało też rekordową - jak na tamten czas - liczbę wydanych numerów. Istotne było to, ze jego twórcami oraz autorami byli ludzie bardzo młodzi, reprezentanci nowego pokolenia, w którego imieniu bardzo świadomie przemawiali i na którym skupiała się wówczas uwaga publiczności literackiej. Młodzi ze „Sztuki i Narodu" mówili o literaturze w sposób radykalny., maksymalistyczny, konsekwentny, zdaniem niektórych fanatyczny, a ich wizja polskiej sztuki była tyleż wyrazista oraz intrygująca, że prowokowała do polemik długo po zakończeniu II wojny. Na pewno też ważne było to, że skupieni wokół „Sztuki i Narodu" pisarze byli po prostu wybitni, a wiele ich dzieł weszło do kanonu literatury polskiej. Jest wreszcie tragiczna, naznaczona fatalizmem, ale i heroizmem historia pisma, którego kolejni redaktorzy i autorzy ginęli z rąk niemieckich okupantów.

(ze wstępu Macieja Urbanowskiego)

O Dobru, Prawdzie, Pięknie

Szept Gai Alicji Patey-Grabowskiej – Wielkiej Damy Poezji (tytuł przyznany w 1997 r. przez Międzynarodową Akademię Literatury i Sztuki La Crisalide w Katanii) – osnuty jest wokół symboliki kobiecości utrwalonej w obrazach profetyczno-kosmologicznych.

Za wierszami podążajmy w skupieniu, jak za zwiewnym przewodnikiem. Alicja Patey-Grabowska sprawia, że stęskniony za wysublimowanym pięknem odbiorca wsłucha się w Szept Gai, dotrze do Osobliwego punktu. Będzie podróżował Perpetuum mobile, znajdzie się niespodziewanie w Oku cyklonu, stanie się świadkiem Kosmicznego karambolu. Przekona się, że skoro Wszystko jest poezją, to nieśpieszno mu do realności. Wraz z poetessą zwróci się do Cypriana K. Norwida. Zafrapuje go Cielesność, nie uwięzi go w Mariańskim Rowie codzienności Ballada o przypalonym garnku, wszak w tej międzyplanetarnej peregrynacji wita go (i odtrąca zarazem) V Symfonia Beethovena, ale i – Dyktatorek.

Poetessa ma szczególne przesłanie do nas poetów (Poetom ku przestrodze) i prośbę do odbiorców (Opowiedz ciszę), aż wreszcie ogłasza poetycki alert (Oczekiwanie prawdy).

Po lekturze Szeptu Gai staniemy zatem w cieniu Dębów pamięci ubogaceni Dobrem i Powagą, bardziej niż kiedykolwiek.

dr Marta Cywińska

Dla tych, którzy interesują się poezją, nazwisko Alicji Patey-Grabowskiej nie może być nieznane. Autorka wielu tomów oryginalnej poezji, tłumaczona na kilkanaście języków, między innymi przez Karla Dedeciusa i Czesława Miłosza, której Accademia  Araldica Universale la Crisalide w Katanii przyznała w roku 1996 honorowy tytuł profesora i Damy Poezji (jedyny taki tytuł otrzymany przez Polkę) obdarowuje nas kolejnym zbiorem oryginalnych wierszy. Jej niepohamowana wyobraźnia eksploruje obszary historii kultury od zarania dziejów, wnika w przestrzeń kosmologii, dotyka paradoksów polityki. Jest liryczna i – ostra, satyryczna i – czuła.

Krzysztof Saturnin Schreyer

"Poezja Tamary Bołdak-Janowskiej dotyka do żywego. I… do martwego. Biologia, zmysł jeden czy drugi – przenikają duszę. I przenikają duszę słowa, sprowadzając je raz na margines życia (jakby słowo było złem koniecznym i nie musiało żyć), a raz wynosząc na wyżyny. Manowce chcą być majestatem. Życie jest utrudzone. A jego sprawa, sprawa życia, postawiona zdecydowanie w jednym z utworów, okrywa cieniem gęstą treść tomu:

Komu, po co ja tu.
Do kogo płaczę."

Krzysztof Bielecki

Drugi z trzech tomów Wierszy wybranych Ernesta Brylla, które w całości obejmują jego twórczość od debiutu w 1958 r., aż po rok 2020. To jedyny taki projekt literacki autora znanego m.in. z wiersza ze szkolnych podręczników Wciąż o Ikarach głoszą… czy z tekstu Za czym kolejka ta stoi?, który śpiewała Krystyna Prońko w 1981 r.

Bryll jest polskim twórcą nie tylko z narodowości, ale także z literackiego zaangażowania w sprawy naszego kraju w perspektywie jego historii, roli, jaką odgrywa na arenie europejskiej, a także analizy nas, Polaków, jako społeczeństwa. Dlatego spacer przez jego twórczość jest nie tylko ucztą literacko-duchową, ale także przypomnieniem wielu dekad naszej wspólnej drogi.

„(...) rzecz zaczyna się trochę jak Schulzowski Traktat o Manekinach (ojciec bohatera ma nawet na imię Ja­kub!), po czym z poziomu filozoficznej rozprawy prze­chodzi w auto biograficzną gawędę, która koniec koń­ców okazuje się spowiedzią." - Justyna Jaworska, fragment recenzji, "Dialog" marzec 2020

Zbiór mikropróz na granicy poezji i dziennika.

Nie po raz pierwszy się okazuje, że trzeba niebywałego oka, ucha i talentu, żeby pisać o współczesności prosto, barwnie i zarazem odkrywczo. Z góry wiemy, jak wielu ludzi z wielkim wykształceniem mało dostrzega zła, bzdury i głupoty, i domyślamy się, ilu wiersze Bartłomieja Siwca przyjmie ze zdumieniem. Ale niech one ich podkręcą. Są dokuczliwe, choć w czytaniu bardzo przyjemne i zawierają sporo dobrego smaku, wcale nie z puszki.

- Piotr Müldner-Nieckowski

Po co poecie poczucie humoru? O, nie po to, żeby wywoływać śmiech, nie jest przecież wesołkiem, opowiadaczem dowcipnych historii. Żeby dostrzegać wielowymiarowość prawd – mówiąc w skrócie. U Bartłomieja Siwca humor służy ironii, co wpisuje się w bogatą tradycję polskiej poezji i dobrze robi wierszom.

- Anna Nasiłowska

Bartłomiej Siwiec – urodzony w 1975 roku w Bydgoszczy, prozaik, poeta, krytyk literacki. Autor czterech powieści: Zbrodnia, miłość, przeznaczenie, Autodestrukcja, Przypadek Pana Paradoksa, 16 schodów, zbioru opowiadań Wszyscy byli umoczeni i pięciu zbiorów wierszy: Instrukcja zabicia ptaka, Matka i róża, Przepompownia, Starsza pani poezja, Domysły na temat Ruxa. Jego wiersze, szkice i recenzje były drukowane na łamach „Toposu”, „Tekstualiów”, „Frazy”, „Elewatora”, „Epei”, „Okolicy Poetów”, „Akantu”, „Gazety Kulturalnej”. Bartłomiej Siwiec jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Wywiad-rzekę z Janem Polkowskim przeprowadza Piotr Legutko. Poeta opowiada o dzieciństwie, doświadczeniach lekturowych, czasach "Solidarności", Polsce dawniejszej i współczesnej.

Konwersacja jest zasadniczo uprzejma, a nawet pełna podziwu, a przecież dominuje spór - oczywisty, skoro rozmówców dzielą nie tylko epoki, życiowe wybory i poetyka, ale także postawa wobec świata. Różni ich wszystko, a zbliża stosunek do poezji, jako najważniejszej ze sztuk. Bo ich lirykę zaliczamy do literatury poważnej, a więc takiej, która nie ogranicza się do słownej gry czy czytelniczej strategii, ale stara się obwieścić coś istotnego na temat ludzkiej kondycji. Są to wyznania bardzo szczere i dramatyczne jednocześnie. Prawdziwa rozmowa nie może unikać obcości, nawet jeśli jest z gruntu przyjazna i szuka porozumienia. Nawet w rozmowach z Bogiem tak bywa.

Są takie rzeczy, które można pojąć tylko tutaj u nas - nikt inny nigdzie indziej ich nie pojmie. Narodowość ogranicza więc człowieczeństwo? Raczej należałoby powiedzieć, że jest jego niezbędną formą. Coś z człowieczeństwa ujmuje i coś mu dodaje. Trochę je przycina. Tak jak przycina się jaśminy, żeby lepiej kwitły; żeby ich nocny dziki zapach snuł się po całym ogrodzie.

Caryca Katarzyna dobrze, jak widać, wiedziała, że nie może liczyć na to, iż wszyscy posłowie zaakceptują traktat rozbiorowy - wiedziała, że znajdzie się wśród nich jakaś czarna owca, ktoś kto ośmieli się jej sprzeciwić - jakiś wolny Polak - jakiś człowiek szalony - jakiś Reytan.

Ale wiedziała też, że może liczyć na większość - bo polscy przedajcy zawsze, gdy staną przeciw wolnym Polakom, są w większości. Dlatego właśnie caryca życzyła sobie sejmu, ma którym decydować będzie większość - sejmu skonfederowanego.

"Antologia ta jest wyborem esejów, szkiców i przyczynków krytycznych publikowanych na łamach «Toposu» na przestrzeni kilkudziesięciu lat. […] w antologii pokazuję teksty, w których wyraźnie wyczuwalny jest puls metafizyczny, eseje zakorzenione w tradycji kultury śródziemnomorskiej, oparte na wartościach cywilizacji judeochrześcijańskiej." - Krzysztof Kuczkowski