Literatura piękna

Przypadkowe spotkanie w samolocie z Tuulą zmienia uporządkowane życie Hugo. Już nic nie będzie takie jak przedtem. A tytułowe jednorożce? Istnieją czy też nie? By się przekonać, trzeba przeczytać do samego końca. To książka o nas, o naszych skrywanych lękach, ukrytych marzeniach i zapomnianych sprawach, napisana przez wrażliwą autorkę, która pokazuje, że wszystko w życiu jest po coś.

Małgorzata Karolina Piekarska

Bohaterka dziennika Marty Zelwan, w której rozpoznajemy samą autorkę, zatopiona w świecie kultury, zdaje się prowadzić w wielkim mieście życie półpustelnicze. Żeby uczestniczyć w kulturze, nie musi już „bywać", wystarczy biblioteka i dostęp do internetu. Jej kontakty społeczne to grono kilkorga zaledwie bliskich jej - w różnym stopniu - osób. Z biegiem czasu zauważa, że otaczająca ją rzeczywistość, cały świat zewnętrzny, powoli upodabnia się do jej samotni z wyboru. Sprawia to pandemia i wynikające z niej obostrzenia. Bardzo ciekawa obserwacja.

Zbigniew Zbikowski

Po latach służby prokurator Piotr Chmielewski wkracza w etap emerytury. Jednak życie szykuje dla niego niezwykłą niespodziankę. Pewnego dnia odwiedza go tajemnicza kobieta, która prosi go o pomoc w rozwikłaniu zagadki zniknięcia jej ukochanego brata. To wejście w nowy rozdział, który stanie się kulminacją intrygującego dochodzenia, pełnego mylących śladów i nieprzewidywalnych zwrotów akcji.

W oparciu o tę zagadkową intrygę, Polkowski wplata pasjonujące wątki kryminalne i miłosne, które splatają się z głęboką analizą absurdu i zagrożeń w XXI-wiecznym społeczeństwie. Autor umiejętnie ukazuje piękny język w połączeniu z zawiłościami postaci, tworząc wartką narrację, która zaskakuje czytelnika na każdym kroku.

Podczas lektury, przed czytelnikiem ukazuje się mozaika różnorodnych postaw i światopoglądów ludzkich. Powieść ta jest pełna emocji oraz subtelnej ironii, nadając całości unikalny charakter. Połączenie intrygującej fabuły i poetyckiego języka usatysfakcjonuje nawet najbardziej wymagającego czytelnika, zaś zakończenie nie tylko zaskakuje, ale też długo pozostaje w pamięci.

Słodko-gorzki jest ten zbiór opowiadań: jednych nigdy niepublikowanych, innych wyjętych z czasopism literackich - tych nielegalnych z czasów PRL, i tych legalnych, publikujących współcześnie rzeczy napisane przed laty. Słodki, bo Jan Strękowski potrafi pisać z ciepłym dystansem o sprawach niekiedy wręcz lodowatych. Gorzki, gdyż spod tego ciepłego opisu - po zamknięciu ostatniej strony - wyłania się obraz niby minionych, a naprawdę ciągle żywych. Jakby czasy się zmieniały, a ludzie nie nadążali za zmianami.

  Zbigniew Zbikowski

Cykl Na wysokiej połoninie – opus magnum Stanisława Vincenza – to wielka opowieść zarówno o archaicznej cywilizacji pasterskiej na Huculszczyźnie w Karpatach Wschodnich, jak i o chasydach, którzy na Pokuciu rozwijali idee religijne Baal Szem Towa, a także o rodach polskich i ormiańskich zakorzenionych w krajobrazie pogórza karpackiego i Bukowiny oraz o ludziach osiadłych w galicyjskich miasteczkach albo wędrujących przez granice.

Horyzont narracji obejmuje kilka stuleci dziejów mitycznych i historycznych, toczących się na pograniczu języków, religii i kultur, lecz Vincenz, opisując stabilny świat społeczny oparty na zasadzie swobodnego i przyjaznego współistnienia, proponuje czytelnikowi uniwersalny wzór etyczny, któremu zagrażają zjawiska charakterystyczne dla „nowych czasów”: pogwałcenie wolności i praw, uprzemysłowienie i niszczenie środowiska, pośpiech i bezrefleksyjność, oderwanie od podstaw tradycji duchowej, utrata tożsamości, „znijaczenie”.

Połonina jest fascynującym stopem wielu form i stylów literackich, utworem wielowarstwowym i swoistym palimpsestem, w którym regionalna historia splata się nie tylko z lokalnymi mitami, ale i z palącymi problemami naszej współczesności – z przemocą, szowinistycznym nacjonalizmem, upośledzeniem dialogu społecznego, cynizmem i nihilizmem. Epicki obraz dawnej wielonarodowej Rzeczypospolitej jest tu punktem wyjścia do refleksji o europejskiej teraźniejszości i przyszłości.

Poemat o śmierci uważany jest za dzieło wielkiej rangi, nie tylko jako utwór filozoficzny, ale także jako literacki esej. Stawiany jest obok innego dzieła Karsawina – Noctes Petropolitanes. Tekst napisany osobniczym idiolektem, jest przykładem realizacji eseistyki Srebrnego Wieku, samo dzieło zaś dopełnieniem rozważań na temat śmierci, jakie czynili współcześni Karsawinowi – Mikołaj Bierdiajew, Wasilij Rozanow, Władimir Sołowjow czy Lew Szestow.

Parodia kryminału „Inspektor Wołeczek i żar Czungpalarmy” opowiada o śledztwie kontrowersyjnego Analityka Praktyk Wątpliwych w tajemniczej stolicy egzotycznego zbytku 
i globalnej konspiracji, rządzącej się prawami ograniczonymi jedynie potencjałem języka 
i wyobraźni. Fantasmagoryczna Czungpalarma nasycona jest nonsensownym poczuciem humoru i postaciami równie groteskowymi, co groźnymi.
Choć prym wiedzie Malaniama, mącicielka wyglądająca jak milion dolarów w świecie, 
w którym płaci się centami, w śledztwo zamieszany jest też podrzędny łobuz ze Szlajanek Rubaszny Romek, przywódczyni ciemiężonych studentów-robotników Hesia Mejerowna czy profesor Wezyr, kapitalistyczny tyran wyzyskiwacz. Równie ważne są szczury szalejące 
z ontoaktywnymi krokietami pod marmurowym obliczem olimpijskich bożków i stojąca na straży tradycji i porządku, wiecznie szczerząca się Bezpieka.

Czy jesteście gotowi na lekturę, która wywróci do góry nogami Wasze dotychczasowe doświadczenia literackie?

Piszę ten tekst z perspektywy czterdziestu lat, mając świadomość jak bardzo świat, a w szczególności Polska, zmieniły od marca 1968 roku. Wydarzenia marcowe doczekały się obszernej literatury,  więc dziś, w świetle opublikowanych dokumentów i minionych lat, patrząc na to, co wydarzyło się wtedy – wiosną 1968 roku – mamy w posiadaniu zupełnie inną wiedzę. Zmieniliśmy się również my, którzy w jakiś sposób uczestniczyliśmy w tamtych wydarzeniach jako świadkowie, czasami jako ofiary. Słynne i dramatyczne przemówienie Władysława Gomułki wygłoszone 19 marca w Sali Kongresowej śmieszy dziś swym stylem, językiem, prymitywną argumentacją, ale wtedy przejmowało nas grozą.

Niniejszy tekst jest karkołomną próbą zrekonstruowania własnej pamięci. Mówiąc prościej, abstrahując od przeczytanych prac i analiz, chciałbym przedstawić jedynie to, co w utkwiło w mojej świadomości i co pamiętam z tamtych lat.

- Michał Sobelman

Kogóż odnajdujemy po latach w wierszach Wieży Montaigne’a? Kto nam się obecnie przedstawia w pełnych prostoty i jasności zapiskach? To mieszkaniec odosobnionej wieży, z której schodzi, by raz jeszcze zrozumieć, kim jest pośród innych ludzi, tych najbliższych i obcych. Te późne wiersze charakteryzują się wyciszeniem i dystansem, gestem mędrca, który nie oczekuje cudów, bo już wie, że ten największy wciąż pozostaje w zasięgu czułego serca. Jest nim trwanie w miłości na przekór zmienności świata. Stąd bierze się spokój frazy, pełna namysłu powolność obrazowania. Nie z rozpaczy czy goryczy, nie z chęci senioralnego moralizowania. Jego bohater pozostaje dziecięco ufny, bo rozpoznał już to, co trwałe i to, co ulotne. Uporządkował rzeczy tego świata. Podobnie jak Mointagne’a, interesuje go „fenomen, jakim jest człowiek: ogląda go i obchodzi ze wszystkich stron” (ostatnie zdanie wziąłem z Boya).

- Karol Maliszewski

Przemieszanie rejestrów. To przychodzi mi na pierwszą myśl. Wszak znamy Autora jako klasycyzującego z przymrużeniem oka. A tu nagle robi się poważnie. Od poetyki „korzennej” po konfesyjną, z zawsze zaznaczonym szwem ironii, która nie przeszkadza szczerości.

Otrzymujemy cztery opowieści (tylko formalnie, naprawdę jest ich przecież więcej). Opowieści są zatem szczere i nieszczere (w najlepszym znaczeniu). Są wciągające jak serial i trafiające w sedno jak teledysk.

 - Marta Podgórnik

Można nie wybrać się „donikąd”, wciąż pozostając w ruchu, i można kochać na odległość słowa, nie odbierając miłości wibrującej siły. Jeżeli ty i Jezus piszecie ten sam poemat o zdradzie, jeśli potrafisz odpocząć za Polskę – przebywasz w uniwersum, w którym demiurgiem jest Lekszycki. Bądź ostrożny, bo spokój tych wierszy jest pozorny, a kołysząca fraza może okazać się zapowiedzią burzy.
O takim dniu marzyłem to wyśmienita książka o tym, czym jest uważne doświadczanie świata i jak ciężko dźwigać ten bagaż.

- Marcin Zegadło

Ten licencjonowany przewodnik przez ciemną dolinę węgla i stali, nawet gdy chodzi bardziej o „tu” niż „tam”, czule, aczkolwiek nie stroniąc od ironii, identyfikuje szersze plany i konteksty. W czasie i przestrzeni dba o naturalną kolej rzeczy i myśli. W końcu Ziemię czynić sobie poddaną może wyłącznie natura. Człowiek tylko w niej grzebie i jest pogrzebany.
Mariusz Jochemczyk nie rzeźbi tłustym drukiem chudych myśli; z finezją buddyjskiego mnicha porządkuje śląskość, jaka nam została. Jaka może trwać i koegzystować w pozornie monolitycznym tworze państwowym i językowym, nawet jeśli najczęściej wydobywa się ją już tylko z mroków przeszłości. W dobie kryzysów moralnych i etycznych, gdy katastrofy kopalniane zostały zastąpione przez klimatyczne.
Uspokajam: „Ukrytej opcji” daleko do spisku rodem z traktatu dydaktycznego. To swoista oczyszczalnia ściegów. Bogactwo form i poetyk w rygorze porządku treści. Odpowiednio ustawione wektory wierszy. Uczciwie przepracowane pamięć i tożsamość. Czego więcej może pragnąć śląska (aż chce się dopowiedzieć: i nie wyłącznie śląska) dusza?

- Rafał Gawin

Te wiersze są jak litanie wkurzonej malarki astrolożki. Rodzina bywa tu źródłem cierpień, kraj - opresji. „Czas leczy, czas kaleczy" - poetka zgrabnie wywraca na opak przysłowie o gojeniu się ran. Traumy nie mijają, pozostawiają w nas trwały ślad. Tytułowy „ascendent" to ważny i czuły punkt w horoskopie, mający wpływ na naszą osobowość. Bohaterka tych bezkompromisowych wierszy nie boi się „prać brudów opodal krzaczka", ostro rozlicza się z wpływowym światem, szowinistycznym i do bólu schematycznym, dla kobiety pełnym licznych ograniczeń. Mocna, wyzwalająca pozeja.

 - Wojciech Brzoska

„Tutaj nikt nikogo dzisiaj nie zabije" - oświadcza Jaworska. Tymczasem w tych wierszach raz po raz giną ludzie. Przepadają bez wieści w szczątkach i fragmentach. To są wiersze postmiłosne, postgniewne, ale wciąż prawdziwe, ponieważ u Jaworskiej zamiast „domu na skale" są „zamki na piasku", zamiast żywych, są nieumarli, o czym mówi się tutaj otwarcie, ostrożnie używając słów i obrazów. Tak jakby wszystko przestało istnieć, jakby został już tylko wiersz. „Zdarzenia" to plantacja mroku. U Jaworskiej ciemność świeci jasno.

- Marcin Zegadło

Nowy tom Zygmunta Ficka to wiersze o zmartwychwstaniu, o powinowactwie śmierci i snu, o przechodzeniu z mroku w światło, z niepamięci w obecność. To synchronizacja własnego oddechu z oddechem ziemi. Tu namacalna, ruchliwa rzeczywistość dzieje się w doświadczanej przez podmiot ponadczasowej nieruchomości. Tu rzeka płynie i w nieskończonym morzu rozpływa się bez łęku; dźwięki trąbki zwiastują odrodzenie - wibrują, wirują na tle okien jak liście, piórka, płatki śniegu, płatki kwiatów jabłoni. Tu — w ociemniałych oknach domu...

...Światełka gwiazd i ogienki

perzu obcują z tą

ciemnością, co schodzi z góry i napełnia

dom, w którego oknach jak łzy szklą się 

gwiazdy, także i płomyki z perzu

jak gwiazdy w nich błyszczą. Obecnie

do tego domu już nikt nie wraca.

     Zygmunt Ficek, Tamten dzień

Marta Mazurkiewicz-Stefańczyk

Tom Krzątanie Adama Ziemianina jest w znacznej części poświęcony Krakowowi i poetyckiemu „krzątaniu się" Autora w tym mieście przez ponad pół wieku. Poeta pochyla się nad pięknem i okrucieństwem świata (podejmując między innymi temat wojny w Ukrainie). Zanurza się w filozofii przemijania.

Urzekł mnie ten tom od razu, po pierwszej lekturze i połknął jak Miłoszowy „biały wieloryb świata". Czym innym jest poezja, jeśli nie urzekaniem, rzucaniem uroku, jego promieniowaniem? Litera wierszy pomieszczonych w Bazie bierze w posiadanie w przeciwieństwie do tysięcy wierszy powstających codziennie w montowniach naszej ziemi, które nie tyle urzekają, co odżegnują się od czytelnika i nie tyle go zawłaszczają, co z lekka odpychają jak przejrzały ser.

- Wojciech Kass

Czy to możliwe, by wierzyć, gdy sypie się świat? Wydobywać spod zgliszczy drobinki dobra? Tracić i opłakiwać, a mimo to mieć nadzieję? Tom Bartłomieja Kucharskiego, o którym sam pisze, że powstawał w trudnym dla Autora czasie, udowadnia, że tak. Nie jest to jednak prosta historia. Autor snuje opowieść o człowieku, który wbrew przeciwnościom, chce sprostać podjętemu zobowiązaniu. Widzimy ten wysiłek. Prawie go dotykamy. W pewnym momencie zdając sobie sprawę, że czytamy także o sobie. O własnych lękach, tęsknotach i ograniczeniach. Żyć w prawdzie. Kochać. Wybaczać. Czy nie z tym mierzymy się każdego dnia? Czy nie tego właśnie pragniemy? Dokonać niemożliwego. Dotrzymać danego słowa.

- Jagoda Malina

Po wielu latach pisania utworów, które w uproszczeniu można by nazwać wierszoprozami, zapragnąłem od tej dogodnej dla mnie formy odpcoząć. Moja przygoda z oktostychami trwała od lutego do października 2022 roku.

  Oktostychy wybrałem nie dlatego, żeby sprawdzić, czy im sprostam. Ich forma i to, jak w ogóle mi się pomyślały, otwierały jeszcze jedną możłiwość zdawania sprawy o świecie i moim w nim uczestnictwie, o radości i udręce. Przemyślenia, obserwacje i emocje mogły się wyrazić w sposób dla mnie samego nieoczywisty i - nieoczekiwany (acz prawdą jest, że oktostychy pisałem w latach 1978-1979 i opublikowałem je w „Akcencie" w roku 1980). Cztery rymowane dystychy - oktostych - to forma wdzięczna i bardzo trudna. Polubiłem ją, ale czy do niej wrócę?

- Piotr Szewc

Obecna w twórczości wielu pisarzy i poetów wojna zawsze uświadamia, że człowiek w czasie jej trwania, z jednej strony zostaje pozbawiony serca, z drugiej godności. Postępujący kryzys i zobojętnienie na integralne życie społeczeństw powodują daleko idące zignorowanie podstawowych zasad współistnienia, a co za tym idzie przyzwolenie na okrucieństwo, zniszczenia, miliony ludzkich tragedii. W ślad za poprzednikami Trochimczuk wprowadza czytelnika we własną percepcję współczesnego świata, bezsensownych działań i konfliktów zbrojnych w komparacji do toczącej się wojny w Ukrainie. Niejednokrotnie drastyczne obrazy, nie bez powodu wzbogacone symboliką ptaków, czy zwierząt wyraźnie manifestują kategoryczny sprzeciw autora wszelkiemu złu, okropieństwu, gehennie niewinnych jednostek. Tomik o znamiennym tytule Rozstrzelany piasek to strofy pełne bólu i rozpaczy, to strofy, poprzez które autor oddaje hołd walczącym i ofiarom, to strofy, które potęgują poczucie bezsilności i zmuszają do refleksji, a jeden z pięciu rozdziałów Historie powtarzalne uświadamia, że wojna, to niekończący się ciąg ludzkich dramatów, chociaż i bez niej jest ich wiele.

Całokształt to opowieść o niemożliwości początku i końca, o paradoksach istnienia i o istnieniu paradoksów, o silnym podmiocie i o jego braku, o tym, że słowo i obraz mogą być postrzegane w jednej chwili jako dopełnienie i przeciwieństwo. Dla Kazimierza Fajfera nie ma łatwych odpowiedzi, bo nie ma łatwych pytań. Idąc ścieżkami wydeptanymi przez Stanisława Dróżdża i innych (neo)awangardzistów, prowadzi czytelnika poza oczywiste. Ważna podróż, ważny tom.

- Jakub Kornhauser

Tytułowa Ameryka staje się dla autora pretekstem dla wewnętrznej podróży, rozgrywanej na styku świata cywilizacyjnych realiów współczesności oraz peregrynacji duchowej, wiodącej tropem uniwersalnych sensów egzystencjalnych. Majewski poszukuje wierszem sposobu, by z raju pierwotnej ciszy „wyjść do ludzi", nawiązać interpersonalny kontakt, zbudować płaszczyznę porozumienia z innymi. Okazuje się to wszakże swego rodzaju ułudą, marzeniem niespełnionym, zderzonym z gorzką konstatacją, iż „nikt na nas tam nie czeka". To poezja gęsta od znaczeń, gęsta od pragnienia uchwycenia w słowie istoty siebie i istoty świata.

- Prof. Zofia Zarębianka

„Pamiętnik mówiony” Aleksandra Wata to żywy, meandryczny zapis wspomnień, które stanowią niezwykle cenne świadectwo historii Rzeczypospolitej oraz rodzimej kultury ubiegłego stulecia. Urodzony w 1900 roku pisarz obserwował rewolucję rosyjską i odzyskanie przez Polskę niepodległości, przeżył dwie wojny światowe, był więźniem politycznym i emigrantem, ponadto czynnie współtworzył życie literackie.

Jak zanotował w przedmowie do Mojego wieku Czesław Miłosz, na całej ziemi nie było poza Watem ani jednego człowieka, który by tak właśnie doświadczył stulecia jak on i tak jak on to odczuwał. Nie chodziło bynajmniej o okrucieństwo losu czy historii, bo liczba bardziej dotkliwie dotkniętych niż on była olbrzymia. Nie, chodziło o pewien pokrój umysłu, o pewną kulturę właściwą jednemu obszarowi geograficznemu i jednej społecznej warstwie.

W rozmowie z Czesławem Miłoszem Wat kreśli portrety pisarzy i artystów, działaczy politycznych i społecznych, a także współwięźniów. Prowadzi rozważania na temat filozofii, religii, literatury, procesów historycznych i społecznych oraz języka sowieckiej propagandy. Mój wiek należy do wielkich dzieł minionego stulecia.

Czego nam brak? Za czym tęsknimy? Czy ci, których zabiera nam śmierć, są jeszcze z nami? W jakich mieszczą się słowach, przestrzeniach? Dlaczego nasza samotność nikogo nie obchodzi? A człowiek? Gdzie są granice naszego okrucieństwa? Gdzie granice pamięci? Co utrwalamy? Co tracimy?

  Agata Stawska szuka tych odpowiedzi, ale też trochę nie dba o nie. Po prostu zapisuje. Jakby wiedziała, że życie toczy się mimo to, między pytaniem a odpowiedzią. Wszystko jest tutaj jasne, rozpoznane. Wszystko ma nadawcę i adresata. Nawet wielka historia nie jest historią bez twarzy. Poznajemy konkretne nazwiska. Konkretne, często tragiczne życiorysy. Zwyczajność i bohaterstwo. Wierność i zdradę. Agata Stawska nie owija w bawełnę. Mówi wprost. Nie wolno nam zapomnieć o tymczasowości ludzkiego życia. Nie wolno niczego przegapić. Szczególne światło pada na braci mniejszych. Troska o nich, o stan naszej planety - to jeden z ważniejszych motywów tego zbioru.

   W ostatnim wierszu z tomu - który jest dedykowany ukochanej Mamie - Autorka pisze „róża zostanie wierna". Kiedy to czytam, myślę sobie: nie tylko róża Agatko, nie tylko róża... Każdy z nas, kto współczuł, opłakiwał, wspierał i kochał. Każdy z nas."

  - Jadwiga Malina

Książka o. François Dagueta OP jest znakomitym wprowadzeniem do nauki o polityce św. Tomasza z Akwinu. Autor nie tylko zebrał wyniki dotychczasowych badań w tej dzidzinie, ale nadto zaproponował własną syntezę tego bardzo ważnego, choć przez wielu niedocenianego wątku myśli Akwinaty. Zachęcam do lektury tej książki zarówno tych, którzy chcieliby zapoznać się z bardzo kompetentnym historycznym wykładem, jak i zainteresowanych dzisiejszym stanem kultury politycznej.

- dr hab. Mateusz Przanowski OP