Literatura piękna

Nowy Jork, 22 listopada 1954 roku. Umiera Andriej Januariewicz Wyszynski. Niegdyś inkwizytor Stalina, od 1953 roku na „zsyłce” w USA, gdzie pełni funkcję ambasadora Związku Radzieckiego przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podzielony żelazną kurtyną świat jednoczy się w żałobie nad trumną stalinowskiego oprawcy, wystawioną w asyście warty honorowej w głównym hallu budynku ONZ. Tylko nieliczni znają sekret ostatnich wieczorów Wyszynskiego, spędzonych w towarzystwie dziennikarza Jurija Sizowa i jego młodej asystentki…

"take flight Piotra Wiesława Rudzkiego to nade wszystko swoisty, rozpisany na etapy i stacje (11 ich) mały podróżny poemat. […] Rudzki swój poetycki reportaż nasyca lokalnym konkretem, sytuując go zarazem w uniwersalnej przestrzeni bosko-ludzkich oczekiwań i celów. To również swego rodzaju mały traktat antropologiczny, w którym wyjściową frazę stanowi apostrofa wypowiadająca zachwyt nad darem istnienia, darem podróży, darem wyrażania, a przenika je wszystkie wezwanie do tego, by „wysoko” był „człowiek”! Utwór gdańskiego poety jest zapisem owej tęsknoty-wyzwania i poetycką nań odpowiedzią".

                                                                                                                                                         - Kazimierz Nowosielski

"Las jako poetyckie uniwersum? To wcale nie tak rzadkie w literaturze ostatnich lat. Wiersze Janusza Andrzejczaka również wpisują się w ten nurt, tyle że na własnych zasadach. Ta poezja czerpie pełnymi garściami z tradycji ballady , urzekając śpiewnością i gawędziarską swobodą. pcha ku tajemnicy  sprowadza na ziemię, bawi i przygnębia. Bo te wszystkie jasne polany i mroczne knieje w gruncie rzeczy nosimy w sobie." - Andrzej Appel

Przypadkowe spotkanie w samolocie z Tuulą zmienia uporządkowane życie Hugo. Już nic nie będzie takie jak przedtem. A tytułowe jednorożce? Istnieją czy też nie? By się przekonać, trzeba przeczytać do samego końca. To książka o nas, o naszych skrywanych lękach, ukrytych marzeniach i zapomnianych sprawach, napisana przez wrażliwą autorkę, która pokazuje, że wszystko w życiu jest po coś.

Małgorzata Karolina Piekarska

Forma litanii roznosi te wiersze, robi z nich marsze, robi z nich stacje między pierwszą, a drugą zmianą. Wysyła na zaplecza, do magazynów małych i średnich przedsiębiorstw, gdzie nikt nie umie świętować black fridays ani happy hours, a słowo „exelsior” oznacza raczej bojowy środek trujący niż diament. Czy to książka o tym, żeby zjeść bogaczy? I tak, i nie (tylko). Te wiersze są jak kody QR – prowadzą nas do wpływowych przemówień, komicznych animacji, dyskusji o prawie pracowniczym, historii wojny i historii pokoju śanti. Sentyment i smutek są tu ogrywane jako rekwizyty, a realizm jest związany z miejscem, z którego się mówi. Oto jak można angażować „stare” słowa i frazy: podebrać innym wierszom i włączyć we własne manifestacje, w sprawę nowego wiersza, którego język zdradza swoją (i twoją) pozycję.

Agnieszka Wolny-Hamkało

Tu, w Polsce, w jej polskim, widzę dla dla Jakuba Sęczyka pełną, nową rolę do obsadzenia; rolę Jakuba Sęczyka.

Konrad Góra

Utwory Elżbiety Wojnarowskiej są uderzająco krótkie - z naciskiem na słowo „uderzająco". Mówią wszystko. Oto ulotność życia. My, „zakładnicy rzeczy" jesteśmy „uwięzieni między przedtem a potem". Życie zdaje się „drobną przynależnością". Z precyzją szpilki czy igły, rekwizytów pojawiających się w „Światłoczułości", autorka dotyka tego, co ważne. Pociąga subtelność obrazu „przynależności". Życie, drobiazg, jest znośne. Inne być nie może. Wystarczy „kochać poranki". Piękno jest nieśmiertelne. To przynależność absolutna. „Czy można pisać wiersze?" - pyta poetka. Trzeba, należą do Pani! - odpowiadam Pani Elżbiecie Wojnarowskiej.

Krzysztof Bielecki

Debiut, który starzejącego się poetę przyprawia o szybsze bicie serca, obdarza nadzieją, że wciąż od nowa można „spoglądać przez wers”. Że wersy będą się nam układać i wskazywać jeśli nie drogę, to choćby ścieżkę.

Karol Maliszewski

Siłą poezji Pawła Bienia jest ukośne i marginesowe kadrowanie rzeczywistości (...). Autor stawia na zwięzłość i minimalizm – i w jego przypadku zasada „mniej znaczy więcej” świetnie się sprawdza. Sprawdza się też „światłoczułość”, przez którą poeta filtruje to, co widzialne, dzięki czemu na kartce po- zostaje to, co najgłębiej odczute. Warto w nieśpieszny i niewymuszony sposób spacerować – w tę i we w tę – po intymnym imaginarium Pawła Bienia.

Joanna Mueller

Błyskotliwe, pełne czarnego humoru aforyzmy, erudycyjna, autoanalityczna proza, zaskakujący poemat covidowy – Świat w grupie ryzyka zawiera zwycięskie prace konkursu Dziennik pandemiczny autorstwa Walerego Butewicza (1983), Jacka Adamczyka (1958) i Miłosza Tomkowicza (2000).

Skąd sukces „Sztuki i Narodu"? Złożyło się nań wiele przyczyn. Jedną z nich było na pewno to, iż było to pierwsze pismo literackie ukazujące się w czasie okupacji niemieckiej. Miało też rekordową - jak na tamten czas - liczbę wydanych numerów. Istotne było to, ze jego twórcami oraz autorami byli ludzie bardzo młodzi, reprezentanci nowego pokolenia, w którego imieniu bardzo świadomie przemawiali i na którym skupiała się wówczas uwaga publiczności literackiej. Młodzi ze „Sztuki i Narodu" mówili o literaturze w sposób radykalny., maksymalistyczny, konsekwentny, zdaniem niektórych fanatyczny, a ich wizja polskiej sztuki była tyleż wyrazista oraz intrygująca, że prowokowała do polemik długo po zakończeniu II wojny. Na pewno też ważne było to, że skupieni wokół „Sztuki i Narodu" pisarze byli po prostu wybitni, a wiele ich dzieł weszło do kanonu literatury polskiej. Jest wreszcie tragiczna, naznaczona fatalizmem, ale i heroizmem historia pisma, którego kolejni redaktorzy i autorzy ginęli z rąk niemieckich okupantów.

(ze wstępu Macieja Urbanowskiego)

O Dobru, Prawdzie, Pięknie

Szept Gai Alicji Patey-Grabowskiej – Wielkiej Damy Poezji (tytuł przyznany w 1997 r. przez Międzynarodową Akademię Literatury i Sztuki La Crisalide w Katanii) – osnuty jest wokół symboliki kobiecości utrwalonej w obrazach profetyczno-kosmologicznych.

Za wierszami podążajmy w skupieniu, jak za zwiewnym przewodnikiem. Alicja Patey-Grabowska sprawia, że stęskniony za wysublimowanym pięknem odbiorca wsłucha się w Szept Gai, dotrze do Osobliwego punktu. Będzie podróżował Perpetuum mobile, znajdzie się niespodziewanie w Oku cyklonu, stanie się świadkiem Kosmicznego karambolu. Przekona się, że skoro Wszystko jest poezją, to nieśpieszno mu do realności. Wraz z poetessą zwróci się do Cypriana K. Norwida. Zafrapuje go Cielesność, nie uwięzi go w Mariańskim Rowie codzienności Ballada o przypalonym garnku, wszak w tej międzyplanetarnej peregrynacji wita go (i odtrąca zarazem) V Symfonia Beethovena, ale i – Dyktatorek.

Poetessa ma szczególne przesłanie do nas poetów (Poetom ku przestrodze) i prośbę do odbiorców (Opowiedz ciszę), aż wreszcie ogłasza poetycki alert (Oczekiwanie prawdy).

Po lekturze Szeptu Gai staniemy zatem w cieniu Dębów pamięci ubogaceni Dobrem i Powagą, bardziej niż kiedykolwiek.

dr Marta Cywińska

Dla tych, którzy interesują się poezją, nazwisko Alicji Patey-Grabowskiej nie może być nieznane. Autorka wielu tomów oryginalnej poezji, tłumaczona na kilkanaście języków, między innymi przez Karla Dedeciusa i Czesława Miłosza, której Accademia  Araldica Universale la Crisalide w Katanii przyznała w roku 1996 honorowy tytuł profesora i Damy Poezji (jedyny taki tytuł otrzymany przez Polkę) obdarowuje nas kolejnym zbiorem oryginalnych wierszy. Jej niepohamowana wyobraźnia eksploruje obszary historii kultury od zarania dziejów, wnika w przestrzeń kosmologii, dotyka paradoksów polityki. Jest liryczna i – ostra, satyryczna i – czuła.

Krzysztof Saturnin Schreyer

"Poezja Tamary Bołdak-Janowskiej dotyka do żywego. I… do martwego. Biologia, zmysł jeden czy drugi – przenikają duszę. I przenikają duszę słowa, sprowadzając je raz na margines życia (jakby słowo było złem koniecznym i nie musiało żyć), a raz wynosząc na wyżyny. Manowce chcą być majestatem. Życie jest utrudzone. A jego sprawa, sprawa życia, postawiona zdecydowanie w jednym z utworów, okrywa cieniem gęstą treść tomu:

Komu, po co ja tu.
Do kogo płaczę."

Krzysztof Bielecki

Drugi z trzech tomów Wierszy wybranych Ernesta Brylla, które w całości obejmują jego twórczość od debiutu w 1958 r., aż po rok 2020. To jedyny taki projekt literacki autora znanego m.in. z wiersza ze szkolnych podręczników Wciąż o Ikarach głoszą… czy z tekstu Za czym kolejka ta stoi?, który śpiewała Krystyna Prońko w 1981 r.

Bryll jest polskim twórcą nie tylko z narodowości, ale także z literackiego zaangażowania w sprawy naszego kraju w perspektywie jego historii, roli, jaką odgrywa na arenie europejskiej, a także analizy nas, Polaków, jako społeczeństwa. Dlatego spacer przez jego twórczość jest nie tylko ucztą literacko-duchową, ale także przypomnieniem wielu dekad naszej wspólnej drogi.

„(...) rzecz zaczyna się trochę jak Schulzowski Traktat o Manekinach (ojciec bohatera ma nawet na imię Ja­kub!), po czym z poziomu filozoficznej rozprawy prze­chodzi w auto biograficzną gawędę, która koniec koń­ców okazuje się spowiedzią." - Justyna Jaworska, fragment recenzji, "Dialog" marzec 2020

„Książka jest świadectwem kolejnych okropności wydobytych z historycznych mroków epoki stalinizmu. A przecież, wydawałoby się, że tamte czasy i zbrodnie zostały już gruntownie zbadane i opisane, podobnie jak hitlerowskie, że na ich temat niczego nowego już się nie odkryje. Jak się okazuje, nic bardziej błędnego” – Piotr Kitrasiewicz

 Taka praca żałoby bez końca jak wojna między niebem a ziemią bez współpracy osób postronnych.

Ile odcieni może mieć czerń zbliżającej się nieuchronnie żałoby? Srebrzyć się jak porwane nitki pamięci? Płowieć jak jaśniejsze z roku na rok wspomnienia? Zazielenić jak omszały kamień – niepogłaskany, nieutulony? Oku Małgorzaty nie umyka żadna małość (i wielkość), śmieszność (i ból). Pośpiesznie notuje chwile olśnień, czarnym humorem oswajając strach. I tę naszą żałosną bezradność wobec ostateczności.

W zupełnie innym rytmie toczą się jej poetyckie przypowieści o tym, co niezmienne – marzeniu, tęsknocie, przyjaźni, pięknie… By już za chwilę celnie podsumować teraźniejszość i „Odpowiednie dać wojnie słowo”, kiedy brakuje słów. „Norwidowi byłoby łatwiej” – komentuje. Z autoironią czy goryczą? Nadzieją czy rozpaczą?

-Dorota Koman

Starość, odchodzenie, minione miłości – ile tanich efektów podpowiedziałaby tu intuicja, i to nawet ta poetycka: rozedrgana, skryta, nośna? Małgorzata Szyszko-Kondej mistrzowsko omija łatwe pokusy. Stąpa po ziemi, kamieniach, bólu. I nie traci ducha. Piękno, może wyblakłe, wciąż się tli. Umarł złudny ornament. Oto dojrzała liryka wszelkich schyłków i… narodzeń. W ostatnich wierszach autorka pochyla się nad losem Ukrainy po 24 lutego 2022. Surowe słowa zabijają. „Wojna maszeruje” – czytamy. Poezja stoi. Patrzy. Służy.

- Krzysztof Bielecki

Małgorzata Szyszko-Kondej jest autorką książek dla dzieci i dorosłych, dziennikarką. Pisze opowiadania, reportaże, słuchowiska radiowe, wiersze, teksty piosenek. Jest laureatką konkursu literackiego im. Astrid Lindgren. Nagrodzony Sejf z milionem w środku (Stentor) został wpisany na Listę Skarbów Muzeum Książki Dziecięcej. Opowiadania Wtorek, godzina 15.00 (Ezop) znajdują się na Złotej Liście Fundacji Cała Polska Czyta Dzieciom. A książka Sześć córek (Świat Książki) zdobyła tytuł Najlepszej Książki Roku 2014, w kategorii „Powieści obyczajowe”, przyznawanej przez internautów portalu Granice.pl. Pisanie wierszy jest najbardziej osobiste, szczere, trochę wstydliwe. Ujawnia to, co tuż pod skórą i co udało się zamknąć na wyrwanej kartce papieru – mówi.

Zbiór mikropróz na granicy poezji i dziennika.

Antoni Winch urodził się pod koniec PRL, w 1986. Ukończył Wydział Wiedzy o Teatrze na warszawskiej Akademii Teatralnej i bezpośrednio po studiach rozpoczął studia doktoranckie, a potem pracę, w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie, w Zakładzie Teatru.

Zadebiutował jako autor w „Dialogu” sztuką Refren („Dialog” nr 6/2007), jako laureat trzeciego miejsca w konkursie dramaturgicznym organizowanym przez „Dialog” i Ośrodek „Karta” na sztukę poświęconą drugiej wojnie światowej. Od 2014 roku współpracuje z Teatrem Polskiego Radia. Laureat nagrody za najlepszy autorski scenariusz słuchowiska radiowego na XVI Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry Sopot 2016” za scenariusz do słuchowiska Zagwazdrane życko. Rzecz o zakopiańskiej miłości (reż. Łukasz Lewandowski, premiera: 25 IV 2015).

Laureat Grand Prix XVIII Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry Sopot 2018” jako współautor, obok Dariusza Błaszczyka, scenariusza słuchowiska Ordonka (reż. Dariusz Błaszczyk, premiera: 25 XI 2017). Zdobywca wyróżnienia w zamkniętym konkursie „Muzyka: bohater, inspiracja, pretekst”, zorganizowanym przez Program 2 Polskiego Radia i ZAiKS, za dramat Infolinia (reż. W. Modestowicz, premiera: 14 I 2017).

Autor sztuki Hanoch odchodzi bez słowa zrealizowanej jako spektakl telewizyjny w ramach programu TEATROTEKA przez Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych (reż. Dariusz Błaszczyk, rok produkcji: 2016).

Autor książek Dramat ciemnych gier. Teatr absurdu pre-postczłowieka (2015, wyd. IS PAN, Warszawa) i Szkoda Zachodu. Witkacy – Mrożek – Levin (2021, wyd. IS PAN, Warszawa) oraz artykułów naukowych publikowanych w „Dialogu”, „Twórczości”, „Pamiętniku Teatralnym”, „Aspiracjach”. W tomie Dramaty pandemiczne ukazała się jego sztuka Marudek (wyd. IL i 2021).

Od 2021 jest redaktorem działu prozy miesięcznika „Twórczość”. Od 2022 Kierownik Działu Literackiego Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi. 

Książka przedstawia jedno z najważniejszych doświadczeń ostatnich dziesięcioleci, odsłaniając  jego  uniwersalny etyczny, a nie polityczny sens, wchodząc jednocześnie w dialog i zarazem polemikę z wspólnotową refleksją prezentowaną przez Józefa Tischnera i Jana Pawła II.

Bratek, Karolina i Emilka przypadkiem się spotykają i razem ruszają w podróż. Łączy ich coś, czego nie umieją nazwać, ale ilekroć włączają samochodowe radio, słyszą A love supreme. W słabnącym świetle sierpniowego słońca przemierzają świat, który czeka katastrofa. Na razie się jej nie domyślają, więc jadą przed siebie, nie wybierając celu podróży. Czasem podwożą autostopowiczów, zatrzymują się w motelach przy bocznych drogach, kąpią się w leśnych jeziorach. Potem muszą też uciekać, bo mają coś, czego chcą bardzo źli ludzie. Przemierzają ostatnie lato przed końcem wszystkiego, jeszcze cali w cieple. Doświadczają tego, co najważniejsze. Proza pisana jazzową frazą, rwaną i rytmiczną. Niektóre zdania powracają jak akordy głównego tematu i prowadzą do koniecznej kody.

Nie po raz pierwszy się okazuje, że trzeba niebywałego oka, ucha i talentu, żeby pisać o współczesności prosto, barwnie i zarazem odkrywczo. Z góry wiemy, jak wielu ludzi z wielkim wykształceniem mało dostrzega zła, bzdury i głupoty, i domyślamy się, ilu wiersze Bartłomieja Siwca przyjmie ze zdumieniem. Ale niech one ich podkręcą. Są dokuczliwe, choć w czytaniu bardzo przyjemne i zawierają sporo dobrego smaku, wcale nie z puszki.

- Piotr Müldner-Nieckowski

Po co poecie poczucie humoru? O, nie po to, żeby wywoływać śmiech, nie jest przecież wesołkiem, opowiadaczem dowcipnych historii. Żeby dostrzegać wielowymiarowość prawd – mówiąc w skrócie. U Bartłomieja Siwca humor służy ironii, co wpisuje się w bogatą tradycję polskiej poezji i dobrze robi wierszom.

- Anna Nasiłowska

Bartłomiej Siwiec – urodzony w 1975 roku w Bydgoszczy, prozaik, poeta, krytyk literacki. Autor czterech powieści: Zbrodnia, miłość, przeznaczenie, Autodestrukcja, Przypadek Pana Paradoksa, 16 schodów, zbioru opowiadań Wszyscy byli umoczeni i pięciu zbiorów wierszy: Instrukcja zabicia ptaka, Matka i róża, Przepompownia, Starsza pani poezja, Domysły na temat Ruxa. Jego wiersze, szkice i recenzje były drukowane na łamach „Toposu”, „Tekstualiów”, „Frazy”, „Elewatora”, „Epei”, „Okolicy Poetów”, „Akantu”, „Gazety Kulturalnej”. Bartłomiej Siwiec jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W polskich i zagranicznych zbiorach bibliotecznych wynalazł tłumacz jakieś sto tekstów, związanych przede wszystkim ze Śląskiem różnych czasów (od XII w. do współczesności). Następnie przeprowadził sekcję materiału, kierując się - jeśli można zgadywać - założeniem, że utwór tym mocniej nas zainteresuje, im mniej jest znany. Finalną całość scala - aktualna! - tematyka wojny. Wobec czego dzieło, które pierwotnie broniłoby się jako literatura, poezja, czy też jako materiał dla miłośników języków i przekładu - nagle napiera z niepokojąco potrzebnym komentarzem do współczesności.

- z recenzji zewnętrznej