Literatura piękna

Współczesna literatura pozwala przekroczyć lęki, które jeszcze wczoraj stanowiły niemal nieprzekraczalne tabu. Otwartość, odwaga, przełamywanie barier wychodzą na czoło. I bardzo dobrze! Wszystko na co składa się konfesyjność - szczerość i pozorne skupienie się twórcy na polu własnych słabości i problemów, w rzeczywistości pozwala na zbliżenie z czytelnikiem. Oto staje przed nim ktoś bliski, kto ma podobne problemy, kto jest nieidealny w instagramowym świecie pozorów. A któż jest dalszy od tzw. normy niż osoba niepełnosprawna? Czy to fizyczne czy psychiczne ograniczenie uniemożliwia życie na pewnym poziomie. Ba! Uniemożliwia nawet udawania życia jak z okładek kolorowych magazynów. Z niezgody na chowanie coraz bardziej powszechnych problemów, zdecydowałam się napisać projekt poetycki Przyjęłam leki.

 Od autorki

„O zagładzie Narodu Żydowskiego zostało powiedziane wszystko – może wszystko. Zanim zdecydowałam się na na-pisanie kilku trenów, prowadziłam ze sobą spór, czy potrafię, czy powinnam podjąć się opisywania w syntetycznym skrócie tego, co się działo bez mojego udziału – na szczęście urodziłam się po wojnie. Książka poetycka jest moją emocjonalną reakcją, opieram się na wspomnieniach i zwierzeniach ofiar hitleryzmu. Jest hołdem dla tych, którzy przeżyli, żałobą po tych, którym się nie udało. Jestem przekonana, że żadne pióro nie odda tego, co doświadczyły same ofiary."

– Rachel Schancer

Czego nam brak? Za czym tęsknimy? Czy ci, których zabiera nam śmierć, są jeszcze z nami? W jakich mieszczą się słowach, przestrzeniach? Dlaczego nasza samotność nikogo nie obchodzi? A człowiek? Gdzie są granice naszego okrucieństwa? Gdzie granice pamięci? Co utrwalamy? Co tracimy?

  Agata Stawska szuka tych odpowiedzi, ale też trochę nie dba o nie. Po prostu zapisuje. Jakby wiedziała, że życie toczy się mimo to, między pytaniem a odpowiedzią. Wszystko jest tutaj jasne, rozpoznane. Wszystko ma nadawcę i adresata. Nawet wielka historia nie jest historią bez twarzy. Poznajemy konkretne nazwiska. Konkretne, często tragiczne życiorysy. Zwyczajność i bohaterstwo. Wierność i zdradę. Agata Stawska nie owija w bawełnę. Mówi wprost. Nie wolno nam zapomnieć o tymczasowości ludzkiego życia. Nie wolno niczego przegapić. Szczególne światło pada na braci mniejszych. Troska o nich, o stan naszej planety - to jeden z ważniejszych motywów tego zbioru.

   W ostatnim wierszu z tomu - który jest dedykowany ukochanej Mamie - Autorka pisze „róża zostanie wierna". Kiedy to czytam, myślę sobie: nie tylko róża Agatko, nie tylko róża... Każdy z nas, kto współczuł, opłakiwał, wspierał i kochał. Każdy z nas."

  - Jadwiga Malina

Tytułowa Ameryka staje się dla autora pretekstem dla wewnętrznej podróży, rozgrywanej na styku świata cywilizacyjnych realiów współczesności oraz peregrynacji duchowej, wiodącej tropem uniwersalnych sensów egzystencjalnych. Majewski poszukuje wierszem sposobu, by z raju pierwotnej ciszy „wyjść do ludzi", nawiązać interpersonalny kontakt, zbudować płaszczyznę porozumienia z innymi. Okazuje się to wszakże swego rodzaju ułudą, marzeniem niespełnionym, zderzonym z gorzką konstatacją, iż „nikt na nas tam nie czeka". To poezja gęsta od znaczeń, gęsta od pragnienia uchwycenia w słowie istoty siebie i istoty świata.

- Prof. Zofia Zarębianka

Poemat o śmierci uważany jest za dzieło wielkiej rangi, nie tylko jako utwór filozoficzny, ale także jako literacki esej. Stawiany jest obok innego dzieła Karsawina – Noctes Petropolitanes. Tekst napisany osobniczym idiolektem, jest przykładem realizacji eseistyki Srebrnego Wieku, samo dzieło zaś dopełnieniem rozważań na temat śmierci, jakie czynili współcześni Karsawinowi – Mikołaj Bierdiajew, Wasilij Rozanow, Władimir Sołowjow czy Lew Szestow.

Nie mogę napisać o tomiku Gładzenie zwierząt Tomasza Lorenca. Nie mogę, te wiersze zanadto mnie poruszyły. Brakuje mi środków wyrazu, żeby wyobraźnię autora, gry słowne, jego spójny poetycki przekaz opowiedzieć w jakikolwiek sposób. Czytałam zaciekawiona, co będzie dalej, jakie przydarzą się nieoczekiwane perspektywy i zwroty akcji. Nie rozczarowałam się ani razu.

Nie mogę o tych wierszach pisać, polecam (bardzo) ich lekturę. A ja będę w akwarium czekać/ aż przypłynie morze". Nic nie pisząc, chociaż napisałam.

Ewa Filipczuk 

Krzysztof Muszyński skanuje, prześwietla rzeczywistość – obserwuje, wsłuchuje się, wącha, bada. Jak reżyser, który dba o to, żeby nie znudzić widza, zmienia perspektywę i zasady montażu. Radary Muszyńskiego nastawione są na śląskie klimaty. Skazany na śląskość, wozi ze sobą nienachalne piękno „królestwa śmietnika” i tutejsze ludzkie sprawy. Dlatego Neapol czy Turyn nie różnią się szczególnie od Bytomia, a na Cabo da Roca można odkryć, że „nie ma centrum w Rudzie Śląskiej”. Ma na noc nie jest ani apologią, ani krytyką (post)świata – jest jednym i drugim. Gdybym miała pozostać przy filmowym porównaniu, powiedziałabym, nieco na wyrost, że to skrzyżowanie kina Kazimierza Kutza i Joon-ho Bonga. Z tego pierwszego Muszyński wziął „realistyczną mitologię” Śląska, z drugiego – rebeliancką wizję kapitalistycznego piekła. Odsyłający do Parasite’a Bonga tytułowy wiersz tomu zawiera magiczną formułę: „ktoś musi na to patrzeć”. Patrzymy co prawda nie tylko na turbokapitalistyczne „landskejpy”, ale i na uśmiechającego się łosia w koronie. Ten surrealny widok łosia w centrum aglomeracji może być jednak dowodem w sprawie paranoi antropocenu. Kiedy myślisz, że „świat się pali”, okazuje się, że to śmietnik pod blokiem, a jednak świat się pali…

Alina Świeściak-Fast

„W lekturze tych strof Czytelnik doznaje podwójnego wtajemniczenia. Poeta pokazuje mu swój świat poprzez dotykalne doznanie rzeczywistości, a zarazem zaprasza do pewnej gry językowej. Ta gra to poszukiwanie piękna przez pełne inwencji destylowanie słowników opisu i precyzyjne cyzelowanie formy. Michał Muszalik to poeta małej ojczyzny, rodzinnego zakorzenienia w historii Śląska i Polski, a także we współczesnym śląskim pejzażu. W pejzażu ożywionym przez spotkania poety z ludźmi z sąsiedztwa. Michał Muszalik w tomie Hotel Globo to jednocześnie homo viator, człowiek podróży, wędrownego losu” 

Poezja zaczyna się od wyrwy, niedostatku, do głowy wchodzi wybrakowany obraz i uwiera, jakaś myśl niedomaga i boli, widok zajmuje, choć wydaje się niepełny.
Albowiem to tom wierszy pełnych ludzkich obaw i poczucia deficytu sensu. Andrzej Ballo pisze o potrzebie bliskości, o próbach dystansowania się od nieustępliwego lęku. Człowiek to jedyna istota, która ma problem z koniecznościami, nie wie o sobie nic pewnego, często chce być kimś innym, niż jest. Stale wyczekuje czegoś, co ma odmienić los, łudzi się, że gdzieś indziej będzie lepiej, zaś czas bezpowrotnie zbliża do nieobecności. Balansuje stale między zachwytem i przerażeniem, i nie każdemu musi się to podobać.

– Bartosz Suwiński

Echo serca to badanie nieinwazyjne. Nie należy się go bać, przeciwnie (choć trudno uniknąć wzruszeń). Pozwala ono stworzyć obraz naszego wnętrza na monitorze urządzenia. Niewyraźny dla laika, a wszystko mówiący wtajemniczonym. W tym tomiku znajdziemy czterdzieści cztery takie obrazy. Echo serca to lektura, którą można, a nawet i trzeba powtarzać wielokrotnie. Najlepiej na lewym boku, tym od serca.

– Eliza Kącka

„Uratować co się da” – wers wyjęty z wiersza Marzenie pozostaje swobodną parafrazą słynnej formuły Laurence’a Sterne’a, stanowiącej wspaniałe podsumowanie „sentymentalnego projektu” autora Tristrama Shandy. Rzeczywiście – serce człowieka prawego i empatycznego jest zawsze po stronie tego, by „ratować, co tylko się da”. I taki jest również protagonista tego lirycznego tomu: uważny i czuły. Obcujemy z poezją ściszoną, medytacyjnie niespieszną. Meandrujemy poznawczo i podążamy za myślą wrażliwą i skupioną. To pisanie bliskie modlitewnemu westchnieniu, intymny akt strzelisty podany w skondensowanej zazwyczaj formie.

– Mariusz Jochemczyk

Druga książka poetycka Joanny Lewandowskiej, wydana dwa lata po debiutanckim Trachu (2019), nominowanym do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. „Co mi się podoba: że w tej książce jest tak, jak jest – pisze o Kreaturii poeta Rafał Różewicz – choć chciałbym, żeby tak wcale nie było. Co mi się nie podoba: że to dopiero druga książka Joanny Lewandowskiej, bo chciałbym już kolejną”.

„Tutaj nikt nikogo dzisiaj nie zabije" - oświadcza Jaworska. Tymczasem w tych wierszach raz po raz giną ludzie. Przepadają bez wieści w szczątkach i fragmentach. To są wiersze postmiłosne, postgniewne, ale wciąż prawdziwe, ponieważ u Jaworskiej zamiast „domu na skale" są „zamki na piasku", zamiast żywych, są nieumarli, o czym mówi się tutaj otwarcie, ostrożnie używając słów i obrazów. Tak jakby wszystko przestało istnieć, jakby został już tylko wiersz. „Zdarzenia" to plantacja mroku. U Jaworskiej ciemność świeci jasno.

- Marcin Zegadło

Te wiersze są jak litanie wkurzonej malarki astrolożki. Rodzina bywa tu źródłem cierpień, kraj - opresji. „Czas leczy, czas kaleczy" - poetka zgrabnie wywraca na opak przysłowie o gojeniu się ran. Traumy nie mijają, pozostawiają w nas trwały ślad. Tytułowy „ascendent" to ważny i czuły punkt w horoskopie, mający wpływ na naszą osobowość. Bohaterka tych bezkompromisowych wierszy nie boi się „prać brudów opodal krzaczka", ostro rozlicza się z wpływowym światem, szowinistycznym i do bólu schematycznym, dla kobiety pełnym licznych ograniczeń. Mocna, wyzwalająca pozeja.

 - Wojciech Brzoska

Ten licencjonowany przewodnik przez ciemną dolinę węgla i stali, nawet gdy chodzi bardziej o „tu” niż „tam”, czule, aczkolwiek nie stroniąc od ironii, identyfikuje szersze plany i konteksty. W czasie i przestrzeni dba o naturalną kolej rzeczy i myśli. W końcu Ziemię czynić sobie poddaną może wyłącznie natura. Człowiek tylko w niej grzebie i jest pogrzebany.
Mariusz Jochemczyk nie rzeźbi tłustym drukiem chudych myśli; z finezją buddyjskiego mnicha porządkuje śląskość, jaka nam została. Jaka może trwać i koegzystować w pozornie monolitycznym tworze państwowym i językowym, nawet jeśli najczęściej wydobywa się ją już tylko z mroków przeszłości. W dobie kryzysów moralnych i etycznych, gdy katastrofy kopalniane zostały zastąpione przez klimatyczne.
Uspokajam: „Ukrytej opcji” daleko do spisku rodem z traktatu dydaktycznego. To swoista oczyszczalnia ściegów. Bogactwo form i poetyk w rygorze porządku treści. Odpowiednio ustawione wektory wierszy. Uczciwie przepracowane pamięć i tożsamość. Czego więcej może pragnąć śląska (aż chce się dopowiedzieć: i nie wyłącznie śląska) dusza?

- Rafał Gawin

Można nie wybrać się „donikąd”, wciąż pozostając w ruchu, i można kochać na odległość słowa, nie odbierając miłości wibrującej siły. Jeżeli ty i Jezus piszecie ten sam poemat o zdradzie, jeśli potrafisz odpocząć za Polskę – przebywasz w uniwersum, w którym demiurgiem jest Lekszycki. Bądź ostrożny, bo spokój tych wierszy jest pozorny, a kołysząca fraza może okazać się zapowiedzią burzy.
O takim dniu marzyłem to wyśmienita książka o tym, czym jest uważne doświadczanie świata i jak ciężko dźwigać ten bagaż.

- Marcin Zegadło

Przemieszanie rejestrów. To przychodzi mi na pierwszą myśl. Wszak znamy Autora jako klasycyzującego z przymrużeniem oka. A tu nagle robi się poważnie. Od poetyki „korzennej” po konfesyjną, z zawsze zaznaczonym szwem ironii, która nie przeszkadza szczerości.

Otrzymujemy cztery opowieści (tylko formalnie, naprawdę jest ich przecież więcej). Opowieści są zatem szczere i nieszczere (w najlepszym znaczeniu). Są wciągające jak serial i trafiające w sedno jak teledysk.

 - Marta Podgórnik

Kogóż odnajdujemy po latach w wierszach Wieży Montaigne’a? Kto nam się obecnie przedstawia w pełnych prostoty i jasności zapiskach? To mieszkaniec odosobnionej wieży, z której schodzi, by raz jeszcze zrozumieć, kim jest pośród innych ludzi, tych najbliższych i obcych. Te późne wiersze charakteryzują się wyciszeniem i dystansem, gestem mędrca, który nie oczekuje cudów, bo już wie, że ten największy wciąż pozostaje w zasięgu czułego serca. Jest nim trwanie w miłości na przekór zmienności świata. Stąd bierze się spokój frazy, pełna namysłu powolność obrazowania. Nie z rozpaczy czy goryczy, nie z chęci senioralnego moralizowania. Jego bohater pozostaje dziecięco ufny, bo rozpoznał już to, co trwałe i to, co ulotne. Uporządkował rzeczy tego świata. Podobnie jak Mointagne’a, interesuje go „fenomen, jakim jest człowiek: ogląda go i obchodzi ze wszystkich stron” (ostatnie zdanie wziąłem z Boya).

- Karol Maliszewski

"W twórczości poetyckiej Ziemianina ujmuje i urzeka oszczędność środków wyrazu, ekspresyjna prostota i lapidarność, emocjonalna dyskrecja, ale także wiara, że świat jest piękny, a ludzie dobrzy, że nad nami i światem czuwa oko opatrzności." - Janusz Drzewucki

Jest w „Punku Ogito" Kazimierza Kyrcza jakaś głęboko wkorzeniona w całość tego projektu potrzeba uczciwego „zbójectwa” – nie tyle nawet burzenia, co podmywania systemów. Punktem wyjścia staje się tutaj najsłynniejsza persona liryczna wierszy Zbigniewa Herberta, zdecydowanie najbardziej sugestywna i najsilniej określona w przestrzeni całego poetyckiego polskiego wieku XX. Kyrcz jednak nie dąży do jej strawestowania, raczej – do osłabiającej kontynuacji, być może nawet indyferentyzacji jej silnego, zintelektualizowanego charakteru. Mówiąc o niej, mówi o sobie, wskazując peryferyjną – nie mniej istotną niż ta cogitańska – odnogę przemian, która stała się jego udziałem. „Punk Ogito" oraz Pan Cogito to współczesny układ zapożyczeń: związek luźniejszy, swobodniejszy, dający pole wyobraźni. Jest takim z określonych powodów: persona liryczna Kyrcza musi bezwzględnie żyć swoim „małym życiem”, nigdy nie przestając nazbyt długo w cieniu ciała potężnego „gospodarza”.

Karol Samsel

Angażowanie literatury w dyskurs społeczny znowu wraca do łask. Niemniej mało który autor wypowiadający się de publicis potrafi tak głęboko jak Marek Czuku umieścić swoje refleksje w kontekście historycznym, udowadniając, że teraźniejszość jest skutkiem tego, co działo się w ósmej dekadzie minionego stulecia, bo z jej dylematami związane są pierwsze zamieszczone w tym zbiorze wiersze, skoncentrowane wokoło tematyki starcia jednostki z machiną dziejów, które w określonym momencie zyskało oblicze realsocjalistycznej opresji, dręczącej nijakości, społecznej anomii.

Trudno jednak te utwory uważać tylko za dokument pewnej epoki. Z dzisiejszej perspektywy czasy te zapisane przez poetę jawią się jako preludium do tego, co przyniosły dziesięciolecia tzw. odzyskanej wolności, która okazała się wolnością nie tragiczną, jak u Wierzyńskiego, ale wolnością tragikomiczną, „czasem buraka”, czasem ponowoczesnych mitologii, pomieszania umysłów i bełkotliwych języków, a spełniona baśń liberalnej demokracji nie zdołała pogodzić wolności z odpowiedzialnością.

Co wobec tego może zrobić poeta czy pisarz? Szukać właściwych słów, by raz analitycznie, a raz satyrycznie zdiagnozować postransformacyjną międzyepokę, która rozpoczęta przed trzydziestu z górą laty dotąd nie może się skończyć. Co może robić każdy z czytelników tej książki? Trzymać się sformułowanej przez Marka Czuku zasady: „Gdy nie wiadomo, o co chodzi, to chodzi o to, żeby nie wejść w błoto”.

Piotr Wiktor Lorkowski