Literatura piękna

Zbiór 153 wierszy i 17 fraszek Józefa Czechowicza, czołowego polskiego przedstawiciela nurtu katastroficznego, centralnej postaci Drugiej Awangardy. Wyboru dokonał i opatrzył posłowiem Zbigniew Włodzimierz Fronczek.

O czym ta książka? To gawędy, opowieści, baśnie. O aniołach, diabłach i dziełach Boga, cudach i złocie. Na anioła, jak też diabła, zawsze można się natknąć, o dzieła Boga ocieramy się każdego dnia. Cuda się zdarzają, częściej niż sobie wyobrażamy, widziałem zakonnika w locie, któremu skrzydeł użyczył anioł, sam wiele cudownych wzruszeń zawdzięczam świętemu Antoniemu. Złoto jest także dziełem Boga, choć wiele tego kruszcu w diabelskim posiadaniu. Ale co tam złoto, nawet jeśli masz je w garści może zamienić się w bezpożyteczność. Lubię opowiadać o szczęściu, zwycięstwie dobra nad złem, pięknie i radości.

Nowy Jork, 22 listopada 1954 roku. Umiera Andriej Januariewicz Wyszynski. Niegdyś inkwizytor Stalina, od 1953 roku na „zsyłce” w USA, gdzie pełni funkcję ambasadora Związku Radzieckiego przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podzielony żelazną kurtyną świat jednoczy się w żałobie nad trumną stalinowskiego oprawcy, wystawioną w asyście warty honorowej w głównym hallu budynku ONZ. Tylko nieliczni znają sekret ostatnich wieczorów Wyszynskiego, spędzonych w towarzystwie dziennikarza Jurija Sizowa i jego młodej asystentki…

Od przeszłości, jak i od swojej małej ojczyzny nie można uciec. Nosi się je głęboko w sobie. Budzenie drzew to powieść utkana z małych wydarzeń i strzępków historii o tym, jak nasze korzenie przywiązują nas do ziemi, jak do pewnych prawd dojrzewa się po trochu. To opowieść o życiu, przemijaniu, śmierci... O symbiozie człowieka z przyrodą.

Wyprawa w dzikie rejony Murmańska, na którą zabiera nas Grzegorz Pul, to spełniona obietnica prawdziwie męskiej przygody, zmagań z żywiołem i trudnymi warunkami, świadomego obcowania z Innym i jego zwyczajami. Autor pokazuje, czym jest poznanie przez uczestnictwo, tak różne od oglądu świata z perspektywy turysty. Motyw „zaawansowanego zwiedzania” realizuje się tu jednocześnie na płaszczyźnie psychologicznej, gdzie wędka, a może szerzej: cała wędkarska wyprawa staje się rodzajem autobiograficznego wytrycha. […] Autor rozgrywa opowiadaną historię bez popadania w banał czy sentymentalizm – przeciwnie: Grzegorz Pul potwierdza, że tak zwana męska literatura istnieje i ma się świetnie.

z laudacji jury

"Antologia ta jest wyborem esejów, szkiców i przyczynków krytycznych publikowanych na łamach «Toposu» na przestrzeni kilkudziesięciu lat. […] w antologii pokazuję teksty, w których wyraźnie wyczuwalny jest puls metafizyczny, eseje zakorzenione w tradycji kultury śródziemnomorskiej, oparte na wartościach cywilizacji judeochrześcijańskiej." - Krzysztof Kuczkowski

"Tytuł niniejszego wyboru: południe/meridies sytuuje go w połowie DNIA pomiędzy rankiem/mane i wieczorem/vespera, a więc pomiędzy antologiami eseju i poezji. Południe jest domeną siły i dojrzałości, statecznych przemyśleń i prozy życia. Redagując ten tom, miałem na uwadze Państwa, Czytelników, lekturową satysfakcję, stąd różnicowanie klimatów i nastrojów, stylów i języków prozy. Czy mimo tej meandrującej stylistyki i różnorodnej tematyki antologia tworzy pewną całość? W moim przekonaniu – tak. Czy jednak idea tej całości da się odczytać z prezentowanych tutaj tekstów? Odpowiedź należy do Państwa."

(od redaktora)

"W niniejszej antologii znalazły się wiersze wybrane z tomików poezji opublikowanych w serii Biblioteka «Toposu». Oczywiście nie ze wszystkich tomików. To byłoby niemożliwe zarówno ze względu na ich liczbę (prawie dwieście pozycji), jak i z uwagi na objętość książki, bo ta – jak ustalili Wydawcy – nie powinna przekroczyć czterystu stron. Nie mogąc pokazać tego wszystkiego, co chciałbym pokazać, postanowiłem zamieścić w antologii wiersze reprezentatywne dla idei «Toposu», jeśli naturalnie taka idea jest i jeśli jest ona w jakiś sposób możliwa do uchwycenia". - Krzysztof Kuczkowski

Każdemu, komu wydawałoby się, że tomem Bardzo długa zima Jarosław Jakubowski nawiązuje do klasyków, zalecałbym – raz jeszcze – skupiony powrót do tekstu książki. Cóż z tego, że zauroczeni zostajemy efektem dość precyzyjnej mozaiki, w której zdecydowanie na swoich miejscach odnajdują się kolejno: Różewicz (a właściwie to – bracia Różewiczowie), Barańczak, Miłosz, Celan, Eliot i im podobni – skoro całość skonstruowana została tak, by „umykać” swojej ostatecznej formule? Jakubowski zręcznie wykorzystuje tutaj stary, schleglowski jeszcze, mechanizm transcendentalnej bufonady, by pokazać swoją drażniącą przewagę nad czytelnikiem. Drażniącą, bo unik okazuje się w tym wypadku kuksańcem, a w najbardziej drastycznych przypadkach (jak finałowy wiersz „pojemny” Tak jest dobrze czy też dobrze pomyślany wiersz-moralitet Głowa) pchnięciem czy żgnięciem. W tym tkwi podstawowy, niezbywalny walor Bardzo długiej zimy – w nieoczekiwanie drapieżnym ironizmie, który poprzez swoją dotkliwą namacalność staje się wyjątkową platformą kontaktu autora z czytelnikiem. Kontaktu, jak to u Jakubowskiego, najczęściej burzliwego, a nawet dramatycznego.

Karol Samsel

Słowa poukładane w drogę. Podróże przez literaturę, przez życie. I z powrotem. „Doszedłem do miejsca, z którego można było już tylko zawrócić” – czytamy w jednym z pomieszczonych tu zapisków. „Musiałem wyjść. I wejść – zapisać to”. Wyjść przed siebie, aby wejść w siebie?

Zawartość notatnika Adriana Glenia umiejscawia się na granicy pisania i czytania, poszukiwania i błądzenia, znajdywania i gubienia po drodze. Autor chętnie wsłuchuje się w głosy cudze (Białoszewskiego, Gombrowicza, Gutorowa, Kassa, Kornhausera, Mickiewicza, Miłosza, Różewicza, Schulza, Stasiuka, Walsera), jednakże nie poświęca im obszernych rozpraw, lecz lapidarne refleksje, niekiedy wręcz wyznania.

Zapiski te powstawały na przestrzeni kilkunastu lat w rozmaitych okolicznościach i lokalizacjach: na Krymie, w Odessie, Tallinnie, Paryżu, Sopocie, Opolu, Stroniu, podczas podróży przez Słowację, Chorwację i Czarnogórę. I wreszcie w Grabczoku, pośród wyczytanych z pism Heideggera lasów, w czułości domostwa, w bliskości żony i synów, bez których niniejszy zbiór próz poetyckich nie miałby racji istnienia.

Bartosz Małczyński

Piotr Czaadajew (1794–1856), rosyjski filozof i ese­ista, jeden z najwybitniejszych myślicieli doby romanty­zmu. Był prekursorem ruchu okcydentalistów, programo­wo opowiadającego się za wprowadzeniem Rosji w krąg cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Osip Mandelsztam pisał, że myśl Czaadajewa ustawia się w poprzek trady­cyjnego myślenia rosyjskiego, on sam zaś symbolizuje „pogłębione rozumienie narodowości jako najwyższego rozwoju osobowości oraz Rosji jako źródła absolutnej wolności moralnej”. W swoich pracach Czaadajew po­szukiwał Boga w historii, a średniowieczny katolicyzm uważał za najdoskonalszą postać chrześcijaństwa. Za pu­blikację pierwszego z ośmiu swoich listów filozoficznych, decyzją cara Mikołaja I został uznany za niepoczytalnego, zmuszony do leczenia i osadzony w areszcie domowym. Nie zaakceptował tego, że Rosja wystąpiła przeciw Za­chodowi w czasie wojny krymskiej (1853–1856). Zmarł przybity skutkami tej wojny, widząc, że niemożliwa jest unia między Wschodem i Zachodem. Jego poglądy doce­niono dopiero w XX wieku, chociaż wciąż w niektórych kręgach rosyjskich uważa się go za kosmopolitę i zaprze­czenie cnót patriotycznych.

Lech M. Jakób już dawno napomykał, że jest zbyt wiele sygnałów o nieskończoności życia, aby je zlekceważyć i „stać się źle umarłym”. Jego zdaniem przyszedł czas, by rzecz opisać. Wciąż bowiem nie ma odpowiedzi na pytanie: czym jest życie, a przecież płacimy za nie bardzo wiele, bo aż śmiercią. Mimo to cud ten trwa. Zawiera się w błękicie i zieleni, w locie ptaka, ataku drapieżnika i powolności małża, a jeśli go mało we mnie, to bardzo wiele w tobie. Życie jest wieczne tym bardziej, jak pisze Jakób, że „nie jest tylko kwestią wiary”. Poruszający tom mądrej poezji.

Piotr Müldner-Nieckowski

Do rąk czytelników trafia pierwsze zbiorcze wydanie tekstów Maliny Prześlugi. Wbrew tytułowi całkiem śmieszne i błyskotliwe. Ten, jak wieści tytuł wstępu do antologii, "teatr do przeczytania" autorstwa dwukrotnej laureatki Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej:

"(...) to prezent dla reżyserów, satysfakcja dla widzów i wyzwanie dla aktorów".

- Maciej Wojtyszko

Znana dotychczas głównie dzieciom Prześluga:

"(...) jako autorka sztuk dla dorosłych kładzie na stole niezwykłe projekty: oryginalne, dopracowane, skonstruowane z wielką wyobraźnią (...)".

- Jacek Sieradzki

Wybór wierszy Julia Cortázara w tłumaczeniu profesora Jacka Lyszczyny. Dwujęzyczna, hiszpańsko-polska, edycja przybliża mniej znaną – poetycką – twórczość pisarza, który w Polsce jest niezwykle ceniony. Lektura prozy Julia Cortázara – powieści Gra w klasy i opowiadań – dla wielu czytelników była doświadczeniem formującym. Powracająca ceremonia jest zaproszeniem do ponownego odczytywania i interpretowania utworów wybitnego Argentyńczyka.

Enormi Stationis, filolog klasyczny, historyk idei, tłumacz, poeta. Zadebiutował w 2016 roku projektem poetyckim Centaurydy. Autor Agharty (2017) oraz tomu Gilgamesz. Theatrum Anatomicum (2020). Duat to kolejny projekt Stationisa. Poeta zaprasza czytelnika do staroegipskiej krainy zmarłych. Mityczna przestrzeń stanowi nie tylko zderzenie się z metafizycznym momentem w życiu człowieka, jakim jest śmierć, ale także ukazuje egipską wędrówkę duszy po śmierci. Metempsychoza i egipska eschatologia obecne w wierszach stają się punktem odniesienia do spojrzenia na kulturowy wymiar śmierci i jej świadomość w życiu każdego człowieka. Dziesiąty tom serii uzupełniają ilustracje Daniela Zarewicza, doktora nauk humanistycznych, filologa klasycznego, antropologa kultury starożytnych Greków, fotografa ludzi i architektury.

Wiersze Piotra Lamprechta zawarte w Fabryce papieru to żywy szlak drgających bursztynów odkryty i przyłapany przez autora na gorącym uczynku. Czasem na wielkiej plaży miasta, innym razem też w leśnej otulinie. To jakby znaleźć na mrocznym strychu świata rower ze złotymi szprychami i cieszyć się każdą chwilą, choć czasem pod respiratorem…

Adam Ziemianin

Miłosz Biedrzycki

Piotr Lamprecht wywiódł nas w las.

Robert Rybicki

Poezja Jana Strządały stoi po stronie wartości. Autor od wielu lat koncentruje się na tym, co dla niego, dla innych, rzec można: dla wszystkich, najistotniejsze – na prawdach moralnych, zagadnieniach elementarnych. Jest w swoich dążeniach niezwykle konsekwentny. Przygląda się światu, odwiedzanym miejscom, obecnym w nich ludziom, przede wszystkim jednak naturze. W jej cieniu czuje się najlepiej – odpoczywa, oddycha pełną piersią, wzrusza się, rozmyśla, nasłuchuje ciszy, poszukuje Absolutu, próbuje dotknąć spraw transcendencji. Zwracając uwagę na szczegóły codzienności, zachwycając się dziełem stworzenia, dostrzega, że najwięcej wydarza się i jest ukryte w milczeniu. Ma ono swój potencjał – unieważnia dotychczasową rzeczywistość, tworzy dystans, aby móc zobaczyć jej inną perspektywę, doświadczyć więcej, otworzyć się na „nowe”. Poezja ta, chociaż unika erudycyjnych adnotacji, wyraża podziw dla klasycystycznych podstaw naszej kultury.

Katarzyna Niesporek

Po lekturze wstrząsających i bolesnych wierszy z tomu Piołun nie ma się co łudzic, że w kolejnych książkach Agaty Chyłek (Cichy) może być łatwiej. Słusznie. I tym razem dostajemy opis świata, w którym nie żyje się przyjemnie. Wszystko się tu miesza, historie (głównie kobiece) rodzinnych lęków, traum i chłodu - z pandemią AD 2021, sterty fotografii na targu - z wewnętrznym dzieckiem odnalezionym wśród zabawek, poetka Mirka Szychowiak w krakowskim mieszkaniu Szymborskiej - z bezdomnym Mahometem na hulajnodze (pierwszym po Bogu!), a powidoki z dzieciństwa - z dymem fajki i otoczakami Jurka Suchanka. Surrealistyczne, oniryczne sceny, spisane piękną poetycką prozą, w najmniej oczekiwanych momentach okazują się dziwnie znajome i niepokojąco prawdziwe.

Izabela Fietkiewicz-Paszek

"Czy można sobie wyobrazić ambitniejszy zamiar poetycki niż napisanie nowej wersji Genesis? Jak powstał świat? Kim jestem? Jakie żywioły nas budują? Czym jest czas? — to prawdziwe problemy metafizyczne. W wierszach Lesława Nowary te pytania zadaje człowiek współczesny, obdarzony zmysłem ironii i autoironii, myślący konkretnie i nieskory do przyjęcia żadnej z gotowych wykładni świata." - Anna Nasiłowska

"Wiersze Krystyny Lenkowskiej są dobrym przykładem tego, jak dźwiękowa faktura słowa może budować nici skojarzeń i organizować wizję świata przedstawionego. (...) Plastyczne, barwne, oszczędne, ekspresywne i refleksyjne wiersze. Jak roztocznica wnikają intensywnie w oko i pamięć czytelnika." — Janusz Pasterski — Oko, kwiat i bezsenność,  „Fraza” 2018, nr 2 (100)

Ostatnia część Trylogii ukraińskiej Józefa Łobodowskiego.

Staś Majewski trafia do przytułku dla bezdomnych dzieci, w którym podopiecznym oferuje się jedynie bestialstwo i pogardę. Nastoletniego bohatera czeka zacięta walka z prymitywnymi próbami bolszewickiej inwigilacji i wszechobecną przemocą. Najmroczniejsza odsłona całego cyklu, w której autor z epickim rozmachem kreśli odpowiedź na najważniejsze dla czytelnika pytanie: czy nieludzki system złamie w końcu młodego Polaka?

Druga część Trylogii ukraińskiej Józefa Łobodowskiego.

Staś Majewski zamieszkuje wśród wielbiących wolność i tradycję Kozaków. Duszna atmosfera panująca po rewolucji październikowej wystawia młodego bohatera na kolejne próby testujące jego wiarę we wspólnotę. Majewski mierzy się z okrucieństwem oprawców, a walka toczy się o najwyższą stawkę – życie i honor.

Pierwsza część Trylogii ukraińskiej Józefa Łobodowskiego.

Dwunastoletni Staś Majewski z rodziną rzucony jest w wir dziejowej zawieruchy. Młody Polak walczy na ukraińskim stepie o życie, wolność i niezależność w czasach bolszewickiego reżimu. Czy widmo kary za działanie poza systemem sprawi, by sprzeniewierzył się najważniejszym wartościom? Awanturnicza proza o ciężarze patriotyzmu w najtrudniejszych warunkach.

"Zygmunt Ficek kontynuuje najlepsze tradycje poezji poświęconej przyrodzie Tatr i duchowym przemianom człowieka w tej przestrzeni. Sięga po mowę wzniosłą, uważną i czułą, trzyma się z dala od odczuć zbiorowych. W liryce tej ważną rolę odgrywają tropy przemiany wewnętrznej, drogi samodoskonaleń, trakty namysłu nad zagadką istnienia." — Wojciech Ligęza

„Już sam tytuł książki Jerzego Lesława Ordana Przez dzień, przez noc sygnalizuje naturalną stałość, ciągłość opowieści. Język (lepiej powiedzieć – mowa) toczy się w niewymyślnym rytmie i melodii jak »bohaterski« traktor.  Plastyczne obrazy przenikają się bez trudu. W potoczystości opowiadania o teraźniejszości wkrada się co i raz przeszłość bohaterów i ich przodków. Niby kładzie się cieniem, ale nie jest to pętla. Historia ma osobliwą mimowolność. Jak w wielu neologizmach, które, choć często się tu pojawiają, nie niosą w sobie nadmiaru ani wymuszeń. »Niedbały« koloryt opowieści to jedna z wielu zalet książki.” – Krzysztof Bielecki