Literatura piękna

"Antologia ta jest wyborem esejów, szkiców i przyczynków krytycznych publikowanych na łamach «Toposu» na przestrzeni kilkudziesięciu lat. […] w antologii pokazuję teksty, w których wyraźnie wyczuwalny jest puls metafizyczny, eseje zakorzenione w tradycji kultury śródziemnomorskiej, oparte na wartościach cywilizacji judeochrześcijańskiej." - Krzysztof Kuczkowski

„Ludzie dzielą się na szczęśliwych i nieszczęśliwych. Nie wiadomo, co lepsze, bo może ci szczęśliwi nie poznali prawdziwego życia i dlatego nie wiedzą, że ono na ogół jest dla nas mało łaskawe. Poza tym ci szczęśliwi rzadko piszą dobre wiersze. Nie jest też tak, że nieszczęśliwi piszą wyłącznie dobre wiersze, ale z pewnością mają większe szanse, żeby to, co wyjdzie spod ich ręki, było wybitne. Na podstawie tych wierszy mam pewność, że Sylwia Jaworska nie jest osobą szczęśliwą, to niedobrze dla niej, ale bardzo dobrze dla literatury. W tych wierszach nie dzieje się nic szczególnego i to jest niebywałe, że z tak pozornie błahych wydarzeń, jak wspominanie czasu, gdy autorka nosiła podkolanówki, czy z czynności mycia podłogi, można ulepić wiersz, który poruszy i zostanie w czytelniku. To wielki dar – trzeba mieć szczęście, albo i nieszczęście, żeby go otrzymać. Od kogo jest ów dar? Właśnie, to jest pytanie!"

Olgerd Dziechciarz

W 2021 roku dzięki ludziom, którym nie są obojętne losy Pustyni Błędowskiej, zrodziła się społeczna inicjatywa pod nazwą Ratujmy Pustynię Błędowską. Naszą walkę o ten wspaniały kawałek ziemi rozpoczęliśmy petycją przeciwko budowie obwodnicy w Kluczach. Niektórzy sądzą, że chodzi tylko o jakieś ideologiczne zamanifestowanie ekologicznych poglądów i spór o fragment betonu. Tu idzie o coś więcej – pustynia to dla nas miejsce, które pamiętamy z dzieciństwa, to wyprawy na wielką przestrzeń labiryntami, które znali tylko mieszkańcy, to zbieranie grzybów z ojcem, to była wszechobecna cisza pośrodku tej wielkiej piaskownicy. Bo pustynia to nie wesołe miasteczko dostępne dla wszystkich. Są takie miejsca, są takie zakamarki ludzkiej świadomości i pamięci, które zlepione z nami podróżują do końca z tym, kto je pokocha i uszanuje tę ciszę. Pustynia, jaką pamiętam, była ukojeniem, fragmentem przestrzeni połączonym z dźwiękami muzyki lat osiemdziesiątych w naszej głowie, zabawą w Indian i pierwszymi uniesieniami. W tym miejscu spotkali się ludzie połączeni wspólnymi pasjami i spojrzeniem na Ziemię. Kolejne nieprzemyślane inwestycje, które rzekomo mają ludzi przyciągać, niszczą to, co najistotniejsze w słowie PUSTYNIA – BEZLUDZIE, PUSTKOWIE.

Tom „Punkt wyjścia” zawiera 30 wierszy opisujących niepewną intelektualnie, duchowo i emocjonalnie sytuację młodego wrażliwego człowieka na tle pejzażu współczesnej Polski, Europy i świata.

Jest w „Punku Ogito" Kazimierza Kyrcza jakaś głęboko wkorzeniona w całość tego projektu potrzeba uczciwego „zbójectwa” – nie tyle nawet burzenia, co podmywania systemów. Punktem wyjścia staje się tutaj najsłynniejsza persona liryczna wierszy Zbigniewa Herberta, zdecydowanie najbardziej sugestywna i najsilniej określona w przestrzeni całego poetyckiego polskiego wieku XX. Kyrcz jednak nie dąży do jej strawestowania, raczej – do osłabiającej kontynuacji, być może nawet indyferentyzacji jej silnego, zintelektualizowanego charakteru. Mówiąc o niej, mówi o sobie, wskazując peryferyjną – nie mniej istotną niż ta cogitańska – odnogę przemian, która stała się jego udziałem. „Punk Ogito" oraz Pan Cogito to współczesny układ zapożyczeń: związek luźniejszy, swobodniejszy, dający pole wyobraźni. Jest takim z określonych powodów: persona liryczna Kyrcza musi bezwzględnie żyć swoim „małym życiem”, nigdy nie przestając nazbyt długo w cieniu ciała potężnego „gospodarza”.

Karol Samsel

„Ptaszyna. Koniec czyli początek” Darii K. Kompf to tomik-skrypt z rozmyślań i doświadczeń skoncentrowanych wokół tematu przemiany. Zmiany niedoszłe, nieudane, rozpoczęte, lecz niezakończone, dostrzegalne w skali mikro i makro, niedostrzegane, decydujące zarówno o istnieniu, jak i sposobie bycia. Autorka podejmuje w niej ponadto kwestie takie jak czas, oddech, sens i ostateczność – towarzyszące wszystkim, ale przecież także każdemu z osobna. Uwagę zwracają też sposoby ich przekazywania – tomik oferuje formy dłuższe i krótsze, a nawet opowieść graficzną autorstwa poetki.

- Joanna Żabnicka

Nowy tom poetycki Mirosława Dzienia wydany przez Towarzystwo Przyjaciół Sopotu przy wsparciu finansowym Instytutu Literatury.

Bydgoska pisarka zafundowała mi swoją nową książkę małe zamieszanie, zapewniła huśtawkę doznań, w której złość i obrzydzenie mieszały się z zadziwieniem i autentycznym wzruszeniem. Żeby ten blues brzmiał, jak trzeba, przydałoby się nad nim jeszcze popracować, z większą świadomością mocnych i słabych stron poetyckiego warsztatu. Życzyłabym sobie w następnej książce tylko tej lepszej – a wówczas naprawdę dobrej – Karoliny Sałdeckiej. Potrzebna jest chyba pewna konsekwencja w działaniu i nietraktowanie książki jako „zbioru wierszy”, który może pomieścić wszystko, co zechcemy w nim upchnąć. Ale Psi Blues to nie kocia muzyka. Trzeba tylko porządnie nastroić instrumenty. Więcej harmonijki! Więcej harmonii!

(Anna Mochalska, fragment recenzji)

Bernard Łach – oligofrenopedagog, katecheta, trener UEFA A, przyjaciel osób niepełnosprawnych.

Od 2008 roku z przerwami publikuje na portalach poezja-polska.pl oraz publixo.com. Członek Grupy Literackiej Sylaba, Koła Młodych przy Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich Oddział Kraków. Prywatnie żonaty z Moniką. Ma dwie córki: Zuzannę i Kornelię. Od blisko 30 lat w Ruchu Wiara i Światło Ziarenka.

Od 20 lat pracuje jako katecheta i pedagog w Zasadniczej Szkole Specjalnej w Nowej Hucie. W szkole dla młodzieży prowadzi grupę wsparcia „Przystanek Przyjaźń” oraz szkolną drużynę piłki nożnej. Jest członkiem zarządu, spikerem i trenerem drużyny oldbojów K.S. Grębałowianka.

Konsekwentne i zadziorne – takie są wiersze Wojciecha Kopcia. Poeta daje czytelnikowi dostęp do przemyślanej całości, w której doświadczenie konstrukcji językowej płynnie przechodzi w tekstowe sytuacje, składające się na pełną zmiennych narrację o przygodach ciała, rzeczy i czasu. […] Przeobrażający się podmiot, który czasami trudno uchwycić, zarysowuje przed nami cel swojej pracy: spektakl mieszania znaczeń i porządków, miejscami karnawał nachodzących na siebie systemów.

Monika Brągiel

Wiersze Marzeny Dąbrowy Szatko zapraszają nas do miasteczka, o którym w połowie ubiegłego stulecia inny Poeta pisał jako o kraju łagodności. Do tego kraju można się dostać tylko przez ucho igielne, a i tak nic w nim już nie jest jak dawniej. Ten tomik czyta się jak jednorodną opowieść o nieuchronności przemijania i trwałości uczucia. Starannie skomponowany przekaz jest łagodny, niezależnie jak bardzo dramatyczne są dzieje przywołanych w nim osób. Jakby Poetka chciała powiedzieć: to nic, otworzę im drzwi wiersza, niech tam wejdą, niech zostaną.

– Elżbieta Zechenter-Spławińska

„Już sam tytuł książki Jerzego Lesława Ordana Przez dzień, przez noc sygnalizuje naturalną stałość, ciągłość opowieści. Język (lepiej powiedzieć – mowa) toczy się w niewymyślnym rytmie i melodii jak »bohaterski« traktor.  Plastyczne obrazy przenikają się bez trudu. W potoczystości opowiadania o teraźniejszości wkrada się co i raz przeszłość bohaterów i ich przodków. Niby kładzie się cieniem, ale nie jest to pętla. Historia ma osobliwą mimowolność. Jak w wielu neologizmach, które, choć często się tu pojawiają, nie niosą w sobie nadmiaru ani wymuszeń. »Niedbały« koloryt opowieści to jedna z wielu zalet książki.” – Krzysztof Bielecki

Większość utworów to wiersze jednego konceptu, podobnie jak cała książka. Jest też kilka, które znalazły się w tym „koncept - tomiku” jakby bez uzasadnienia. Jednak dopiero z wzajemnego uzupełniania się większości z nich wynika ogólna wymowa, pomimo, że autor pozornie nie wychodzi poza sprawdzenie, ile można wycisnąć z wody (jako symbolu).

(Sławomir Płatek, fragment recenzji)

Dynamiczny językowy obraz świata obecny w wierszach z tego tomu powinien wzbudzać czytelniczy szacunek... Bo Przebyt to tom koneserski. Imponuje swoista estetyczna neutralność autorki manifestowana przez język rozumiany jako zasób twórczych mechanizmów, skojarzenia w dziedzinie stylu odsyłające m.in. do liryki eksperymentalnej, wreszcie znakomity tytuł – dosyć dwuznaczne nawiązanie-nie-nawiązanie do Bogurodzicy. Dlaczego „nie-nawiązanie”? Przebyt, który znamy dzięki słynnej metaforze „przebytu rajskiego”, to – jak głoszą słowniki historyczne – określenie nader dwuznaczne: oznacza zarówno „przebywanie, mieszkanie, pozostawanie gdzieś”, jak i „przejście, przeprawę”. Tej migotliwości znaczeń tytułu książki – migotliwości na granicy sprzeczności – Olsińska jest doskonale świadoma. Nie tylko uprawia z nami w Przebycie frapującą grę, również nas z tej gry rozlicza, gry absolutnie serio, gry kultury i natury – zabawiając się (nawet!) figurą samego rozrachunku – skoro języka nie sposób już zawrócić i „znieruchomiało / ruchome święto / wiosny / bezpowrotnie”.

Karol Samsel

Z Romanem Bobrykiem i Moniką Brągiel wyróżniliśmy 29 poetek i poetów spośród 309 osób, które nadesłały na konkurs projekty książek poetyckich. Z każdej wyróżnionej propozycji wydawniczej wybraliśmy zestawy 2–3 wierszy, które znalazły się w antologii Pragnienie. […] W tej książce, co ciekawe i szczególnie dla mnie istotne, nie znalazł się chyba żaden zestaw osoby odcinającej kupony od modnych strategii uczestnictwa w poezji. Kalkulującej i kalkulowanej. Przyjmującej strategię ponad własną wrażliwość i empatię.

Rafał Gawin

We  wstępie do  antologii poranek/mane, otwierającej cykl, wyraziłem następujące oczekiwanie: „chciałbym, żeby wszystkie one [antologie] utworzyły literacki model DNIA i jego łagodnego obrotu od wschodu do zachodu słońca”. Niniejszy tom wydłuża dzień aż do później nocy. Zapytajmy zatem: co się czyta po zachodzie słońca? Odpowiedź jest oczywista: pamiętniki, dzienniki (i nie-co-dzienniki), diariusze, wspomnienia, zapiski, notatki, słowem te gatunki literatury stosowanej, które pokazują, jak też nasi współbracia żyją i  myślą, czym  się fascynują i  co  ich pochłania, jak postrzegają świat i bliźnich, jakie są ich osobiste zanurzenia i wynurzenia. Im jest później, bo przecież noc już zapadła, tym bardziej pragniemy  się upewnić, że  nie  jesteśmy jedynymi, którzy usiłują życie dobrze przeżyć. To  nie  jest łatwe. Wieszcz Adam w  Zdaniach i  uwagach, dowodził, że: „Trudniej dzień dobrze przeżyć niż napisać księgę”. Cóż, umocnieni refleksjami i  świadectwami zapisanymi w  dziennikach i  pamiętnikach, nie  jesteśmy bez szans. Przykłady uczą, zwłaszcza wtedy, kiedy pociągają. Publikujący na łamach „Toposu” diaryści, memuaryści, pamiętnikarze i wspominkarze są mistrzami w swoim fachu, toteż antologia przynosi teksty zróżnicowane stylistycznie i treściowo, jednak przede wszystkim są to utwory ważne, istotne, prawdziwe […].

– Od redaktora (fragment)

„O zagładzie Narodu Żydowskiego zostało powiedziane wszystko – może wszystko. Zanim zdecydowałam się na na-pisanie kilku trenów, prowadziłam ze sobą spór, czy potrafię, czy powinnam podjąć się opisywania w syntetycznym skrócie tego, co się działo bez mojego udziału – na szczęście urodziłam się po wojnie. Książka poetycka jest moją emocjonalną reakcją, opieram się na wspomnieniach i zwierzeniach ofiar hitleryzmu. Jest hołdem dla tych, którzy przeżyli, żałobą po tych, którym się nie udało. Jestem przekonana, że żadne pióro nie odda tego, co doświadczyły same ofiary."

– Rachel Schancer

Stanisław Żurek, ur. 4 X 1948 w Lublinie. Absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydz. Pedagogiki i Psychologii, kierunek pedagogika (1973).

1973–1975 logopeda w Państwowym Zakładzie Wychowawczym tamże. 1974–1978 psycholog w UMCS. 1975–1981 logopeda w Poradni Wychowawczo-Zawodowej w Świdniku. 1977–1981 przew. Klubu Młodych Pisarzy w Lublinie (m.in. współredaktor dodatku literackiego „Źródła” w tygodniku „Kamena” tamże).

Od IX 1980 w „S”; wiceprzew. Komitetu Założycielskiego, III 1981 delegat na I WZD Sekcji Oświaty Regionu Środkowo-Wschodniego; członek Regionalnej Sekcji Oświaty i Wychowania, kierownik komisji wychowania, 12–13 XII 1981 opiekun grupy młodzieży z Lublina i Zamościa na zjeździe Federacji Młodzieży Szkolnej w Gdańsku.

14–15 XII 1981 kolporter ulotek strajkowych z WSK PZL Świdnik do FSC w Lublinie. 1982–1990 pedagog w Poradni Młodzieżowej przy Wojewódzkiej Poradni Wychowawczo-Zawodowej tamże. 1982 i 1983 dwukrotnie organizator we własnym domu (Płouszowice-Kolonia k. Lublina) podziemnych Biesiad Literackich (m.in. koncerty lubelskich bardów Ryszarda Borkowskiego i Jana Kondraka). IX 1983–V 1985 drukarz (z Andrzejem Sadurskim) podziemnego miesięcznika „Solidarność Nauczycielska” na sitodruku przechowywanym we własnym domu, V 1985–VI 1986 na tymże sitodruku w różnych lokalach w Lublinie. V 1985–VI 1989 udostępniał swój dom jako stałe miejsce przetrzymywania 2 maszyn offsetowych Wojciecha Guza i miejsce regularnego druku na nich książek, kilku nr. pisma podziemnego „Informator »Solidarność« Region Środkowo-Wschodni” oraz od V 1986 miesięcznika „Solidarność Nauczycielska”. Autor tekstów publikowanych w prasie podziemnej. 18 V 1986 jeden z ojców chrzestnych Dzwonu Wolności w Świdniku.

1990–2014 pedagog w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii tamże. 1990–2010 dwukrotnie przew. i dwukrotnie wiceprzew. KZ „S” Poradni Wychowawczo-Zawodowych w Lublinie/Międzyzakładowej Komisji „S” Pracowników Poradnictwa Województwa Lubelskiego. 1990–1992 i 1998–2000 wiceprzew., 1992–1998 członek Prezydium, 2000–2002 członek Rady Sekcji Oświaty i Wychowania „S” Regionu Środkowowschodniego. 1991–1992 redakcji miesięcznika „Solidarność Nauczycielska”, wydawanego przez Sekcję Oświaty i Wychowania „S” Regionu Środkowowschodniego. 1992–1995 członek Zarządu Regionu. 1995–2001 przew. Regionalnej Komisji Rewizyjnej. 1998 członek Regionalnego Zespołu Organizacyjnego, nast. Zarządu Regionalnego Ruchu Społecznego AWS Województwa Lubelskiego. 1999–2002 Komisji Oświaty Rady Miasta Lublin. 1999–2007 przew. Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli przy Wojewodzie Lubelskim. 2006–2008 przew., 2009–2010 członek Komisji Rewizyjnej Sekcji Oświaty i Wychowania Regionu Środkowowschodniego.

Autor i współautor kilku założeń koncepcyjnych dot. logopedii i socjoterapii; wielu publikacji i art. literackich, poetyckich, pedagogicznych i historycznych. Od 1983 społeczny działacz Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii Oddział w Lublinie. Od 2006 członek SPP. Założyciel i opiekun kwartalnika młodzieżowego „Wyraz”. Członek redakcji dwumiesięcznika „Lublin, Kultura i Społeczeństwo”. Stały współpracownik miesięcznika „Zakazana Historia” i dwutygodnika „Gazeta Bieszczadzka”.

Uhonorowany m.in. odznaką Zasłużony Działacz Kultury (2000) i Złotym Krzyżem Zasługi (2002).

Wybór wierszy Julia Cortázara w tłumaczeniu profesora Jacka Lyszczyny. Dwujęzyczna, hiszpańsko-polska, edycja przybliża mniej znaną – poetycką – twórczość pisarza, który w Polsce jest niezwykle ceniony. Lektura prozy Julia Cortázara – powieści Gra w klasy i opowiadań – dla wielu czytelników była doświadczeniem formującym. Powracająca ceremonia jest zaproszeniem do ponownego odczytywania i interpretowania utworów wybitnego Argentyńczyka.

Powieki to pierwszy tom wierszy Zenona Fajfera, który jednakowoż nie zrywa z dotychczasowym dorobkiem autora, pisarza znanego już i cenionego – przede wszystkim za autorską koncepcję liberatury. Tytuł nowej książki od pierwszej chwili ewokuje dwa pola refleksji – spojrzenie i czas, to, co widzialne i to, co temporalne. Czytelnicy mogą poznawać Powieki poprzez samodzielny wysiłek powolnej lektury tekstów, mogą też śledzić zakrzywienia poszczególnych wersów i wierszy na monitorze swojego komputera. Ułatwi im to wersja elektroniczna, która zawiera więcej (i mniej), niż na pierwszy rzut oka by się wydawało. Oba sposoby lektury (na odmienny sposób) ukażą nieoczywiste związki pomiędzy poszczególnymi utworami, krawędź wersu przemienią w bramę do innego wymiaru tomu, potężny poemat zwiną w kwiatowy pączek niewielkiego zaimka, pozornie neutralne słowo stanie się pełnym znaczeń linkiem. Za zwiewnymi powidokami ukaże się wreszcie wytrzymałe rusztowanie liczby przefiltrowanej przez kabalistyczną wrażliwość. Wiersze Fajfera współdzielą matematyczne zaplecze i zdolność do nieskończonego przybliżania lub oddalania skali z odkrytymi przez Mandelbrota fraktalami.

(Krzysztof Hoffmann, fragment recenzji)

Nowy tom opowiadań Jana Polkowskiego, poety i pisarza, przed 1989 rokiem – podziemnego wydawcy, w wolnej Polsce – redaktora i wydawcy m.in. „Czasu Krakowskiego” i tygodnika „Film”.

„Pomieszane języki", to wypowiedź bezkompromisowa i pozbawiona złudzeń. Dobrze już było. A stan, do którego doprowadziliśmy/doprowadzono nas (niepotrzebne skreślić), staje przed czytelnikiem w całej, by tak rzec jaskrawości. Książka Jana Polkowskiego nie da się już ominąć w rozważaniach o naszym teraz i naszym jutro; ona wymyka się tradycyjnym określeniom i porównaniom: tomik refleksyjny-narracyjny, biograficzny-historiozoficzny, nowatorski-tradycyjny, artystowski-publicystyczny, introwertyczny-komunikatywny, liryczny-epicki (…). „Pomieszane języki" są traktatem, eposem, diagnozą i manifestem w jednym. Stanowią krzyk człowieka sprawiedliwego (…)

– Marek Rapnicki

"Tytuł niniejszego wyboru: południe/meridies sytuuje go w połowie DNIA pomiędzy rankiem/mane i wieczorem/vespera, a więc pomiędzy antologiami eseju i poezji. Południe jest domeną siły i dojrzałości, statecznych przemyśleń i prozy życia. Redagując ten tom, miałem na uwadze Państwa, Czytelników, lekturową satysfakcję, stąd różnicowanie klimatów i nastrojów, stylów i języków prozy. Czy mimo tej meandrującej stylistyki i różnorodnej tematyki antologia tworzy pewną całość? W moim przekonaniu – tak. Czy jednak idea tej całości da się odczytać z prezentowanych tutaj tekstów? Odpowiedź należy do Państwa."

(od redaktora)

Nowy tom poezji Beaty Kurek zawiera 122 zwięzłe i nieprzegadane wiersze, będące trzeźwymi refleksjami nad miłością zagubioną cywilizacyjnym rozgardiaszu. Są to wiersze wybrane z dotychczasowych tomów Autorki, która w tym roku została przyjęta w poczet członków SPP.