Literatura piękna

Anna DWOJNYCH – urodzona w 1988 roku. Pisze wiersze, krótkie prozy i teksty o filmach. Absolwentka socjologii i filozofii UMK. Doktorantka w Zakładzie Badań Kultury Instytutu Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Freelancerka (badania społeczne i korekty tekstów). Autorka zbiorów gadu gadu (MaMiKo, 2011) i Wypadki z przypadkami (Dom Literatury w Łodzi, 2019). Publikowała teksty na łamach wielu pism literackich (takich jak: „Odra”, „Lampa”, „Fraza”, „Bliza”, „Arterie”, „Elewator”, „Fabularie”). Stypendystka miasta Torunia w dziedzinie kultury. Mieszka w Toruniu.

Krzysztof Walczewski - Jest psychoterapeutą i psychiatrą. Przez kontakt z „poezją na murach" zetknął się ze stylem „poezji dnia codziennego". Pięć lat razem z grupą Sylaba pracował nad formą wierszy. W roku 2021 wydał pierwszy samodzielny tom, Atak na myślenie. Ekspres do kawy zawiera formy mocno ustrukturowane, ascetyczne w melodii i bardzo zdyscyplinowane, ograniczone jedynie do trzech wersów. W tej formalnej ascezie odbija się mądrość życiowa płynąca z doświadczeń psychoterapeutycznych i życiowych.

Stanisław Rogala urodził się 9 października 1948 r. w Zreczu Chałupczańskim gmina Chmielnik. Ukończył filologię polską na UMCS w Lublinie. Debiutował na łamach "Sztandaru Ludu" w 1967 r. Podczas studiów był członkiem grupy poetyckiej "Samsara", kierownikiem redakcji literackiej radia akademickiego i współpracownikiem pism studenckich. Publikował wiersze i opowiadania na łamach pism społeczno-kulturalnych. Laureat III nagrody ogólnopolskiego konkursu literackiego "Robotnicy". Prowadził gospodarstwo rolne, warsztat ślusarski i zajmował się pracą pedagogiczną.

Andrzej Samborski (ur. 1958 w Zamościu) – twórca krótkich form literackich, śpiewający poeta, tworzący teksty własnych piosenek, oraz tłumacz poezji. Autor zbiorów krótkich form: To się śpiewa, to się tańczy, Na śmiech i życie. Zdobywca między innymi III miejsca w turnieju jednego wiersza podczas XXIX Warszawskiej Jesieni Poezji, I miejsca na VI Festiwalu Kultury Ekologicznej w Józefowie oraz wyróżnienia w XXVII Konkursie Poetyckim im. Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

Stanisław Żurek, ur. 4 X 1948 w Lublinie. Absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydz. Pedagogiki i Psychologii, kierunek pedagogika (1973).

1973–1975 logopeda w Państwowym Zakładzie Wychowawczym tamże. 1974–1978 psycholog w UMCS. 1975–1981 logopeda w Poradni Wychowawczo-Zawodowej w Świdniku. 1977–1981 przew. Klubu Młodych Pisarzy w Lublinie (m.in. współredaktor dodatku literackiego „Źródła” w tygodniku „Kamena” tamże).

Od IX 1980 w „S”; wiceprzew. Komitetu Założycielskiego, III 1981 delegat na I WZD Sekcji Oświaty Regionu Środkowo-Wschodniego; członek Regionalnej Sekcji Oświaty i Wychowania, kierownik komisji wychowania, 12–13 XII 1981 opiekun grupy młodzieży z Lublina i Zamościa na zjeździe Federacji Młodzieży Szkolnej w Gdańsku.

14–15 XII 1981 kolporter ulotek strajkowych z WSK PZL Świdnik do FSC w Lublinie. 1982–1990 pedagog w Poradni Młodzieżowej przy Wojewódzkiej Poradni Wychowawczo-Zawodowej tamże. 1982 i 1983 dwukrotnie organizator we własnym domu (Płouszowice-Kolonia k. Lublina) podziemnych Biesiad Literackich (m.in. koncerty lubelskich bardów Ryszarda Borkowskiego i Jana Kondraka). IX 1983–V 1985 drukarz (z Andrzejem Sadurskim) podziemnego miesięcznika „Solidarność Nauczycielska” na sitodruku przechowywanym we własnym domu, V 1985–VI 1986 na tymże sitodruku w różnych lokalach w Lublinie. V 1985–VI 1989 udostępniał swój dom jako stałe miejsce przetrzymywania 2 maszyn offsetowych Wojciecha Guza i miejsce regularnego druku na nich książek, kilku nr. pisma podziemnego „Informator »Solidarność« Region Środkowo-Wschodni” oraz od V 1986 miesięcznika „Solidarność Nauczycielska”. Autor tekstów publikowanych w prasie podziemnej. 18 V 1986 jeden z ojców chrzestnych Dzwonu Wolności w Świdniku.

1990–2014 pedagog w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii tamże. 1990–2010 dwukrotnie przew. i dwukrotnie wiceprzew. KZ „S” Poradni Wychowawczo-Zawodowych w Lublinie/Międzyzakładowej Komisji „S” Pracowników Poradnictwa Województwa Lubelskiego. 1990–1992 i 1998–2000 wiceprzew., 1992–1998 członek Prezydium, 2000–2002 członek Rady Sekcji Oświaty i Wychowania „S” Regionu Środkowowschodniego. 1991–1992 redakcji miesięcznika „Solidarność Nauczycielska”, wydawanego przez Sekcję Oświaty i Wychowania „S” Regionu Środkowowschodniego. 1992–1995 członek Zarządu Regionu. 1995–2001 przew. Regionalnej Komisji Rewizyjnej. 1998 członek Regionalnego Zespołu Organizacyjnego, nast. Zarządu Regionalnego Ruchu Społecznego AWS Województwa Lubelskiego. 1999–2002 Komisji Oświaty Rady Miasta Lublin. 1999–2007 przew. Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli przy Wojewodzie Lubelskim. 2006–2008 przew., 2009–2010 członek Komisji Rewizyjnej Sekcji Oświaty i Wychowania Regionu Środkowowschodniego.

Autor i współautor kilku założeń koncepcyjnych dot. logopedii i socjoterapii; wielu publikacji i art. literackich, poetyckich, pedagogicznych i historycznych. Od 1983 społeczny działacz Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii Oddział w Lublinie. Od 2006 członek SPP. Założyciel i opiekun kwartalnika młodzieżowego „Wyraz”. Członek redakcji dwumiesięcznika „Lublin, Kultura i Społeczeństwo”. Stały współpracownik miesięcznika „Zakazana Historia” i dwutygodnika „Gazeta Bieszczadzka”.

Uhonorowany m.in. odznaką Zasłużony Działacz Kultury (2000) i Złotym Krzyżem Zasługi (2002).

Otóż poezja to nie abstrakcja, lecz konkret, co targa trzewiami, więc ten zachwyt daje się ująć raczej gorącym językiem fizjologii i gwałtu niż chłodem refleksji i kalkulacji. Zdaje się, że nikt jeszcze nie napisał Dziejów poezji polskiej. W tej sprawie prowokatorski przyczynek: 44 wiersze o 44 poetach, z prologiem, od Reja do Barańczaka, pod każdym data pogrzebu, za każdym staranna kwerenda – biografii, twórczości, kontekstu i wpływu. Wszystkie wedle podobnego schematu: dwuwersowy tytuł – trzy zwrotki trochę safickie – razem 14 wersów, stojący na głowie sonet. Uparta powtarzalność układu nadaje cyklowi rys obłędu, lecz skoro pisanie wierszy jest szaleństwem, to czym jest pisanie wierszy o wierszach?

- Wojciech Czaplewski

Fale.

Toczą się i wycofują.
Zmartwione.
A kto jak nie one?
Uczą przeżywać szczyty, niziny i spokój.
Przeżywać, przyjmować, kochać.
Przynajmniej czasami, przynajmniej raz.
I w końcu dostrzeż życie jak morze,
W którym jest wszystko: szarość i połysk.
Są gwałtowne burze.
I nurkowanie w głąb
I pauzy. Między jednym a drugim.
Pauzy. Takie przerażające w życiu.
Kiedy nie na górze i nie na dole.
Kiedy się wydaje, że stoisz w miejscu.
Nie idziesz, nie uciekasz.
Nie czołgasz się, nie latasz.
A stoisz.
Rozglądasz się.
A jest tylko morze.
Morze życia.
Takie jakie jest.
Czasem śpiewa, czasem brzęczy.
Czasami krzyk jest nie do zniesienia.
Cisza przez wiele godzin. (czasem milczę)
Milczy, co robi się przerażające.
Hej, życie?
Czy będzie w tobie coś jeszcze?
A może teraz po prostu spokój?
Ani na górze, ani na dole.
I nie szare, i nie błyszczące.
O czym myślisz?
Milczysz?
Pauza.
Zarówno twoja, jak i moja.
Dostań się na górę bez dotykania dna.
Czy to jest możliwe?
Ale fale,
Solidne fale na morzu życia.
Toczą się i wycofują.
Podnoszą się i opuszczają.
Odchodzą. Pływać!
Pływać. Pływaj sam.
Na szczyty lub niziny.
Nie spodziewaj się burzy, latarni morskiej ani łodzi.
Ty sam i latarnia morska i łódź,
Nawet mielizna może się zdarzyć
Wypłyniesz, wyjdziesz, wyskoczysz.
Albo zostań w wodzie.
Burzliwe morze życia
Podniesie i poniesie.
Ponieważ fale toczą się, a potem cofają.
Ale życie toczy się cały czas.
Czy na górze czy na dole,
Czy jest spokojne,
Czy głębia ,czy mielizna.
Nie obchodzi go to.
Znika niezauważalnie każdego dnia.
Pływaj. Nie przegap go.
Swoje morskie życie.

Mariia Kameńska – pisarka, malarka, fotografka z Ukrainy. Pisze o miłości i poszukiwaniu szczęścia. O szczerym spotkaniu z innymi i sobą. W lipcu w ukraińskim wydawnictwie wyszedł zbiór jej opowiadań „Bliscy nieznajomi”.

Pasożyt Filipa Matwiejczuka jest zbiorem zróżnicowanych formalnie utworów, erudycyjnie przetwarzających figurę pasożyta i literackiego pasożytnictwa. Indywidualny głos podmiotu rozprasza się tu na zróżnicowane instancje mówiące i poetyckie byty, zapożyczane z tradycji literackich, po których autor porusza się z dużą biegłością (…) Wiersze służą tu nie tylko do sondowania i urefleksyjniania samej praktyki poetyckiej, ale i pozwalają multiplikować instancje twórcze, dzięki czemu indywidualna praca poetycka i wyraźnie autobiograficzny rys tomu poetyckiego nie zamykają go w solipsystycznej, konfesyjnej dykcji.

Katarzyna Trzeciak

Wyjazd na wczasy sprawdza wiele rzeczy. Oczywiście, poeta na wczasach to byt paradoksalny, bo sam jego sposób istnienia ma charakter wybitnie wczasowy, stąd też na wczasach może się on oddawać wytężonej pracy, cyzelowaniu kunsztownych wierszy, które nie mogą być zbyt długie, bo wszak na wczasach ciągle się coś dzieje i nie ma się na nic czasu. Czas pozostał gdzie indziej, tu tylko nagłe zbitki sensu unoszące się w rosole wypoczynku, zastoju, nieistotności.

- Adam Wiedemann

Trap Krypt uchyla wiele ciekawych drzwi, obiecujących szans dla polskiej poezji. Wbrew nostalgicznym modom, proponuje ucieczkę naprzód, biorąc dla wyobraźni to, co najlepsze z różnych rejestrów kultury.

Michał Koza

pliszka pieczętowała wydmę

wskazówki z traw uderzały w jasną tarczę piasku

fale pogrążone w wiecznym ricercar

opowiadały stworzenie

mówią: odjęło mu mowę

mówi: odjęło mu lęk

twoja łupina pełna wszystkiego i po co

(fragment wiersza pt. uleczony)

Obecna w twórczości wielu pisarzy i poetów wojna zawsze uświadamia, że człowiek w czasie jej trwania, z jednej strony zostaje pozbawiony serca, z drugiej godności. Postępujący kryzys i zobojętnienie na integralne życie społeczeństw powodują daleko idące zignorowanie podstawowych zasad współistnienia, a co za tym idzie przyzwolenie na okrucieństwo, zniszczenia, miliony ludzkich tragedii. W ślad za poprzednikami Trochimczuk wprowadza czytelnika we własną percepcję współczesnego świata, bezsensownych działań i konfliktów zbrojnych w komparacji do toczącej się wojny w Ukrainie. Niejednokrotnie drastyczne obrazy, nie bez powodu wzbogacone symboliką ptaków, czy zwierząt wyraźnie manifestują kategoryczny sprzeciw autora wszelkiemu złu, okropieństwu, gehennie niewinnych jednostek. Tomik o znamiennym tytule Rozstrzelany piasek to strofy pełne bólu i rozpaczy, to strofy, poprzez które autor oddaje hołd walczącym i ofiarom, to strofy, które potęgują poczucie bezsilności i zmuszają do refleksji, a jeden z pięciu rozdziałów Historie powtarzalne uświadamia, że wojna, to niekończący się ciąg ludzkich dramatów, chociaż i bez niej jest ich wiele.

Po wielu latach pisania utworów, które w uproszczeniu można by nazwać wierszoprozami, zapragnąłem od tej dogodnej dla mnie formy odpcoząć. Moja przygoda z oktostychami trwała od lutego do października 2022 roku.

  Oktostychy wybrałem nie dlatego, żeby sprawdzić, czy im sprostam. Ich forma i to, jak w ogóle mi się pomyślały, otwierały jeszcze jedną możłiwość zdawania sprawy o świecie i moim w nim uczestnictwie, o radości i udręce. Przemyślenia, obserwacje i emocje mogły się wyrazić w sposób dla mnie samego nieoczywisty i - nieoczekiwany (acz prawdą jest, że oktostychy pisałem w latach 1978-1979 i opublikowałem je w „Akcencie" w roku 1980). Cztery rymowane dystychy - oktostych - to forma wdzięczna i bardzo trudna. Polubiłem ją, ale czy do niej wrócę?

- Piotr Szewc

Czy to możliwe, by wierzyć, gdy sypie się świat? Wydobywać spod zgliszczy drobinki dobra? Tracić i opłakiwać, a mimo to mieć nadzieję? Tom Bartłomieja Kucharskiego, o którym sam pisze, że powstawał w trudnym dla Autora czasie, udowadnia, że tak. Nie jest to jednak prosta historia. Autor snuje opowieść o człowieku, który wbrew przeciwnościom, chce sprostać podjętemu zobowiązaniu. Widzimy ten wysiłek. Prawie go dotykamy. W pewnym momencie zdając sobie sprawę, że czytamy także o sobie. O własnych lękach, tęsknotach i ograniczeniach. Żyć w prawdzie. Kochać. Wybaczać. Czy nie z tym mierzymy się każdego dnia? Czy nie tego właśnie pragniemy? Dokonać niemożliwego. Dotrzymać danego słowa.

- Jagoda Malina

Czym są utwory z tomu Względy? Poezją, prozą rozpisaną na dwuwiersze? Czy istnieje możliwość oddzielenia prozy od poezji, kiedy ma się do czynienia z formą otwartą na wyobraźnię. Może znalazłaby się taka konieczność albo potrzeba, ale nie widzę dziś możliwości definitywnego rozdzielenia prozy i poezji. Sam autor w 2008 roku powiedział: „Chociaż całe życie zajmowałem się prozą, zwątpiłem w istnienie prozy, że w gruncie rzeczy to nie są istotne różnice między poezją a prozą, bo dobra proza musi być w jakimś sensie tożsama z poezją i tak jest”. Henryk Bereza w zbiorze Względy genialnie prosto i celnie odpowiada jak czytać Całą literaturę, czego od niej oczekiwać, co może nam ona podarować i jak czytać Jego samego.

(Grzegorz Strumyk, fragment posłowia)

Zgłoski są trzecim, po Miarach (2003) i Względach (FORMA 2010), tomem poetyckim Henryka Berezy, który po historii ciała (Miary) i historii ducha (Względy), zaprezentował swoistą historię myśli. Wszystkie te trzy książki tworzą przejmujący i wzruszający portret człowieka, który nawet w tak ekshibicjonistycznej czynności jak pisanie o sobie, nie zapomina o najbliższych. Nie stworzył bowiem berezocentrycznego uniwersum, wręcz przeciwnie. Odsłaniając siebie, pokazując, jaki jest, podkreśla, że całe życie pozostawał na usługach innych i – być może przede wszystkim – Literatury. Miary składały się z 99 trójwierszy wpisanych w umowną formę haiku; Względy z 66 dwuwierszy („plus jeden”), nie będących już podporządkowanych większym formalnym rygorom. Z kolei Zgłoski to – 44 jednowiersze – są w tym zestawieniu najbardziej radykalne i „wyzwolone”. Nie są ani tak uporządkowane ani tak emocjonalne, jak ich poprzedniczki. Bywają za to dosadne, zaskakujące lub wulgarne, jakby poddane wyłącznie rygorowi czystej myśli. To właśnie w tym utworze, a nie we wcześniejszych, czytelnik może przyjrzeć się postaci Henryka Berezy – krytyka, myśliciela. Zgłoski są bowiem w równym stopniu kreacją poetycką jak i krytyczno-literacką.

(Paweł Orzeł, fragment recenzji)

Zgrzyty to niezakończony projekt, urwany. Paradoksalnie chyba też najbardziej właśnie skończony, bo tych kilka wierszy, jak je Henryk ręcznie na kartkach formatu a4 przepisał z różnych karteluszek i z drobnymi zmianami przepisał raz jeszcze, te 214 wersów, można czytać jak poemat. Najbardziej chyba zbuntowany, obrazoburczy, polemiczny, najbardziej gorzki. Można powiedzieć, że Henryk Bereza przestaje w Zgrzytach przejmować się względami tzw. dobrego smaku, że trochę te zgrzyty są po to, żeby zmierzyć się z sytuacjami bardziej skandalicznymi (...), z sytuacjami być może w pewien sposób najważniejszymi w jego życiu. Można powiedzieć, że jest tu bezkompromisowo szczery, odważny odwagą prawdomówności starego, stojącego nad grobem człowieka.

(Bohdan Zadura, fragment recenzji)

Bydgoska pisarka zafundowała mi swoją nową książkę małe zamieszanie, zapewniła huśtawkę doznań, w której złość i obrzydzenie mieszały się z zadziwieniem i autentycznym wzruszeniem. Żeby ten blues brzmiał, jak trzeba, przydałoby się nad nim jeszcze popracować, z większą świadomością mocnych i słabych stron poetyckiego warsztatu. Życzyłabym sobie w następnej książce tylko tej lepszej – a wówczas naprawdę dobrej – Karoliny Sałdeckiej. Potrzebna jest chyba pewna konsekwencja w działaniu i nietraktowanie książki jako „zbioru wierszy”, który może pomieścić wszystko, co zechcemy w nim upchnąć. Ale Psi Blues to nie kocia muzyka. Trzeba tylko porządnie nastroić instrumenty. Więcej harmonijki! Więcej harmonii!

(Anna Mochalska, fragment recenzji)

Nieśpiewy. Nie śpiewane, zduszone. Odrzucone, drukowane nielegalnie lub ocenzurowane. Czyta się je w poczuciu narastającego przerażenia, jak dystopię. Z gulą w gardle, jakby utkwiła tam zmięta mapa Polski albo gazeta, która z pragnących „ojczyzny we własnym kraju” zrobiła zdrajców narodu. A przecież ci, którzy kochają ten kraj bez wzajemności, jakby na niego nie zasługiwali, próbują w tej matni żyć, bez cukru, z żonami, które nie wyszły za generałów, ale i z pierwszym śmiechem dziecka czy pożądaniem. Jednak tego nie ma jak śpiewać, jest tylko krzyk. Wiersze Pękali są świadectwem lat 70. i 80., lecz lęk, który budzą, jest też współczesny. Zresztą poeta i w nowszych utworach od przerażenia uciec nie potrafi, bo każda epoka ma swoje czołgi i „przypadkowo rozsypane szkło”.

-Joanna Jagiełło

Na mojej rodzinnej półce stoją dziewiętnastowieczne „Śpiewy historyczne” Niemcewicza. Tam bohaterstwo oszałamia. To bohaterstwo pola walki unurzane we krwi. W Nieśpiewach historycznych Marka Pękali bohaterstwo jest zdławione. Polem walki jest unurzana w kurzu socjalistyczna powszedniość lat 70. i 80. XX wieku, upokorzenie, bezradna ulica, twarz człowieka ponoszącego klęskę. Pamiętamy te z jednej strony „Chodźcie z nami”, a z drugiej „Rozejść się”. Gasło światło. Rósł brud. Czytajmy Pękalę, nie zapominajmy.

- Krzysztof Bielecki

Marek Pękala – ur. w 1949 r. w Skierniewicach, absolwent filologii polskiej rzeszowskiej WSP. Opublikował m.in.: Życiowy obowiązek (wiersze), Wydawnictwo Literackie 1977; Szare zdrowie jutra (wiersze), KAW 1979; To nic, to wszystko (wiersze), Gdzie Indziej 1992; Kartki rzeszowskie i błękitne (wiersze i krótkie prozy), Tow. Literackie im. S. Piętaka 1998; O Boże, znowu goście! (komedia), WFW 2013; Jak tata reperował słońce (wiersze i krótkie prozy), WL Białe Pióro 2015. O jego twórczości pisali m.in.: Ryszard Matuszewski, Stanisław Barańczak, Stanisław Burkot, Józef Nowakowski, Jerzy Winiarski, Krzysztof Lisowski, Karol Maliszewski.
Autorska strona w internecie: Terra Marucha.

Niniejszy tom jest rozbudowanym, wielowątkowym poematem opartym o Ewangelię według świętego Mateusza w przekładzie księdza Wujka. Indywidualne przemyślenia i komentarze odautorskie zaimplementowane są tu i zaszczepione na ciele oryginalnych wydarzeń ewangelicznych. Poemat ten nie posiada jednak charakteru narracyjnego, a składa się z ponad siedemdziesięciu niezależnych lirycznych wierszy będących refleksjami na tematy zawarte w poszczególnych rozdziałach Mateuszowej Ewangelii.

Nie sposób zbagatelizować tego protestu przeciwko patriarchalnym posadom poznawalnego świata. Zbyt wiele rzeczy w naszej rzeczywistości nadal kojarzy się z wyłącznie męskim rodzajem osobowym. Nie będę tu analizował prezentowanej odmienności stylistyk, nie zamierzam porównywać różnych koncepcji poetyckich i czegokolwiek chwalić bądź cokolwiek ganić; doceniam jakość pisarską antologii, a przede wszystkim matriarchalne przesłanie, które - czego jestem pewien - boleśnie i dobitnie trafi do serc czytelników.

- Jarosław Jabrzemski