Nowy Napis

Badacz z powodzeniem zagląda pod powierzchnię utartych sądów, ukazując, w jaki sposób polska krytyka i historia literatury powielały czytelnicze intuicje pierwszych odbiorców dzieł Lechonia. Opracowanie przynosi nie tylko mądre, wyważone odczytanie skomplikowanej biografii pisarza, nie tylko śmiałą, świetnie napisaną syntezę głównych kręgów twórczej aktywności poety, ale także dociekliwe, fascynujące i odkrywcze interpretacje ważnych i popularnych utworów autora Karmazynowego poematu.

Zbigniew Chojnowski sprawnie porządkuje obszerny dorobek poetki, grupuje rozległy i mocno zróżnicowany materiał w bloki tematyczne, a następnie dokonuje ich rzetelnego omówienia. Wydobywa przy tym wiersze, które, choć dawne, to jednak do dziś uderzają wyrazistością moralnego przesłania.

Autor – jednocześnie wybitny badacz literatury i pisarz – oddał do rąk czytelnika monografię, która urzeka nie tylko lotnym, giętkim stylem, ale także przenikliwością obserwacji i pomysłowością analityczno-interpretacyjną. Unikając metodologicznego dogmatyzmu i apodyktycznych klasyfikacji, badacz słusznie podkreśla hybrydyczność pisarstwa Haupta, wymykanie się jego utworów ciasnym oczkom sieci pojęć gatunkowych lub tematycznych.

Autorka wyposaża nas w klucz lekturowy otwierający teksty ściśle zrośnięte z tragiczną historią dwudziestego wieku, te, które dotyczą sztuk pięknych – zwłaszcza malarstwa – oraz eseje krytycznoliterackie.

Związany przez pewien czas ze skandalizującym „BruLionem”, uznany za odnowiciela polskiego neoklasycyzmu, autor stał się jednym z najmłodszych laureatów prestiżowej Nagrody im. Kościelskich, a jego głośny tom Oda chorej duszy w 1997 r. znalazł się w ósemce książek nominowanych do literackiej nagrody Nike.

Józef Mackiewicz to jeden z najbardziej intrygujących świadków historii XX wieku. Monografia Adama Fitasa nie pozostawia co do tego najmniejszych wątpliwości. Lubelski badacz przekonująco burzy stereotypy, których gęstą sieć zarzucono zarówno na biografię autora Kontry, jak i jego dzieła.

Praca Małgorzaty Judy-Mieloch został a napisana z pasją i widoczną atencją wobec licznych dokonań Antoniego Libery na polu kultury polskiej - a więc nie tylko w obszarze prozy, ale także przekładu i szeroko rozumianej działalności teatralnej.

Bartosz Małczyński nie tylko klarownie przedstawił główne nurty recepcji dzieł pisarki, ale uzupełnił je o tony, które wybrzmiewały dotąd w opracowaniach bardzo rzadko, dokonując ciekawych reinterpretacji niektórych wątków i pojedynczych utworów.

Napisana przez Monikę Krajewską praca ma więc – jako pierwsza monografia twórczości wspomnianego pisarza – trudne do przecenienia zadanie oswojenia Wilka z szerszą publicznością literacką.

Andrzej Busza, Bogdan Czaykowski, Adam Czerniawski, Jan Darowski, Florian Śmieja – czy wiemy o ich twórczości coś więcej niż może zawierać encyklopedyczne hasło? A przecież właśnie oni tworzyli grupę literacką „Kontynenty”, która jako pierwsza w dziejach polskiej literatury dojrzewała i debiutowała na obczyźnie – w Londynie na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku.

Pierwszy tom esejów jednego z najważniejszych polskich pisarzy XX wieku.

Orfeusz w piekle XX wieku – tom esejów Józefa Wittlina, który ukazał się w układzie zaproponowanym przez autora nakładem paryskiego Instytutu Literackiego w 1963 roku. Problematyka w nim poruszana – dwudziestowieczny kryzys wartości moralnych, konsekwencje wojen dla ludzkiej świadomości i kultury, zobowiązania pisarskie, los emigrantów i wygnańców, ale także impresje z podróży, lektur i spektakli teatralnych oraz wspomnienie Lwowa – tworzy zróżnicowaną wewnętrznie całość, imponującą intelektualną odwagą i etyczną wrażliwością. Przez dziesięciolecia pozostawał poza krajowym obiegiem literackim, wznowiony został w 2000 roku przez Wydawnictwo Literackie. Niniejsze wydanie Instytutu Literatury jest pierwszą edycją krytyczną tego dzieła.

Drugi tom esejów jednego z najważniejszych polskich pisarzy XX wieku.

Orfeusz w piekle XX wieku – tom esejów Józefa Wittlina, który ukazał się w układzie zaproponowanym przez autora nakładem paryskiego Instytutu Literackiego w 1963 roku. Problematyka w nim poruszana – dwudziestowieczny kryzys wartości moralnych, konsekwencje wojen dla ludzkiej świadomości i kultury, zobowiązania pisarskie, los emigrantów i wygnańców, ale także impresje z podróży, lektur i spektakli teatralnych oraz wspomnienie Lwowa – tworzy zróżnicowaną wewnętrznie całość, imponującą intelektualną odwagą i etyczną wrażliwością. Przez dziesięciolecia pozostawał poza krajowym obiegiem literackim, wznowiony został w 2000 roku przez Wydawnictwo Literackie. Niniejsze wydanie Instytutu Literatury jest pierwszą edycją krytyczną tego dzieła.

Przed państwem Leopold Tyrmand – autor bestsellerowej powieści Zły, kultowego Dziennika 1954, kontrowersyjnego Życia towarzyskie­go i uczuciowego i barwnego Filipa. […]

Niniejsze opracowanie pozwala poznać prawdziwego Leopolda Tyrmanda: genialnego obserwatora rzeczywistości, zręcznego reportera i zdol­nego powieściopisarza, a przy tym wszystkim – człowieka głęboko zanurzonego w kulturze i jej wielu strumieniach, zawsze idącego pod prąd. Człowieka szukającego istoty w życiowym detalu. […]

Opowieść o Tyrmandzie i jego literaturze podejmuje wiele tematów kluczowych dla minionego stulecia, mówi więc między innymi o: odrodzeniu Polski po zaborach, dwudziesto­leciu międzywojennym, drugiej wojnie światowej, Zagładzie Żydów, konspiracji wojennej, masowych migracjach, komunizmie, polskiej sztuce, zimnej wojnie, kulturze popularnej, modzie, muzyce i sporcie, kontrkulturze, walce o wolność w czasach PRL. W tej historii poja­wią się Józef Stalin i Ronald Reagan; Tadeusz Konwicki i Jarosław Iwaszkiewicz. Opowieść rozgrywać się będzie w Warszawie i Nowym Jorku, na obozowych pryczach i w willi Rockefellerów.

Tyrmand to wielowymiarowy, niezwykle barwny twórca, którego historia i dzieła wciąż nie zostały w pełni zgłębione

Powinienem nazwać Tomasza Burka księciem niezłomnym krytyki, gdyż był jednym z nielicznych czołowych pisarzy polskich zdecydowanie broniących religijnych fundamentów naszej kultury, uczciwości myślowej i tej zwyczajnie ludzkiej; pozostał wierny najlepszym tradycjom narodowym oraz sprawdzonym wartościom uniwersalnym.

Krzysztof Dybciak

Tomasz Burek zawsze przenosił wzrok nad pyłem nieistotności ku temu, co istotne.

Adrian Gleń

Tomasz Burek należy do nadzwyczaj rzadkiego dziś „gatunku” krytyków, którzy dopracowali się własnego poglądu na literaturę oraz wyrazistych i stanowczo formułowanych kryteriów jej oceny. To właśnie czyni lekturę jego esejów […] czynnością nie tylko nader pożyteczną (bo wydatnie pomnażającą naszą dotychczasową wiedzę), ale i silnie inspirującą do dalszych przemyśleń i sporów czy rozwinięć.

Ryszard Nycz

Tomasz Burek jest jednym z najbardziej osobnych polskich krytyków literackich. I jednym z najważniejszych. Dla mnie najważniejszym. Takim, na którego książki czeka się z niecierpliwością i którego opinii wysłuchuje się z największą uwagą i skupieniem.

Maciej Urbanowski

Dom człowieka staje się, jak stajenka betlejemska, jądrem, dookoła którego zagęszczają przestwór wszystkie demony, wszystkie duchy górnych i dolnych sfer”, pisał Bruno Schulz w opowiadaniu Jesień. Jeśli czynię coś swoim domem, powtarzam gest wstępującego na ziemię Chrystusa, bo w naszej kulturze On jest najpełniejszym obrazem człowieka. Jak dziś odczytujemy te uniwersalne intuicje? 14. numer „Nowego Napisu” poświęcony jest wrażliwości religijnej, szczególnie zaś wyobraźni katolickiej, jej sile i żywotności, której ślady, znaki, a często mocne przejawy oddaje kultura literacka. Artysta wierzący znajduje się w swoistej sytuacji, ponieważ stoi na granicy dwóch światów i może odczuwać potrzebę dawania świadectwa transcendentnemu doświadczeniu. Ten rodzaj postawy rodzi problemy zarówno duchowe, jak i praktyczne (estetyczne). Problem związku osobistej religijności z poezją, a także duchowego przeżycia z samym dziełem okazuje się bardzo trudny do uchwycenia i wyrażenia. Czy preferujemy określone gatunki, szkoły estetyczne, szukamy w literaturze biblijnych znaków, a może jedynie niejasnych aluzji? Chodzi zawsze o więcej i wyżej, o poruszanie się na granicy sfer: widzialnej i niewidzialnej. Ale jak zobaczyć to, czemu sprostać mogą jedynie oczy duszy? O Chrystusie mówili wprost ewangeliści, co jednak czynią poeci? On przecież jest Arcymistrzem Wymowy (tak nazwał Go Mickiewicz), a więc Poetą Doskonałym: stwarzającym słowem. Jak osobista religijność przekłada się na myślenie o świecie oraz literaturze/sztuce? Jak wizja świata, mająca za fundament wiarę autora, pomaga w budowaniu rzeczywistości literackiej? Śmierć, miłość, krańcowy zachwyt nad Boską Księgą Natury czy metafizyka dnia codziennego nie muszą zawsze oddawać pola prostej konfesji, niekiedy kłują w oczy ironią, szukają tajemnicy, mówią głosem wątpiącym, schodzą do ciemności Getsemani zawieszone pomiędzy chorałem gregoriańskim a zgrzytem nowoczesności. Mierzą się z głębiej odczuwaną rzeczywistością, by oznajmić jej: sprawdzam. To tylko niektóre wątki obecne w najnowszym numerze naszego kwartalnika.

(od redakcji)

• numer 14 Kwartalnika Kulturalnego "Nowy Napis. Liryka, epika, dramat"
• książkę Czytanie językami. Praktyki interpretacyjne dla nauczycieli i studentów
• książkę Osobowość i poetyka. Szkice o literaturze polskiej XX wieku Wiesława Pawła Szymańskiego

Młody pianista wchodzi na scenę, kłania się, rozkłada partyturę, siada przy instrumencie i nastawia stoper, by przez kolejne cztery minuty i trzydzieści trzy sekundy nie wydobyć z fortepianu ani jednego dźwięku. Malarz spontanicznie wymachuje pędzlem, ochlapując farbą wielkoformatowe płótno. Pod jego stopami rozwija się żywiołowy świat esów-floresów o nieobliczalnych trajektoriach. Ludzie siedzą w wąskim tunelu i ogłusza ich nieznośny łoskot kosiarek, inni bawią się w sali wypełnionej oponami, w galerii można zaś obejrzeć panią „tu i teraz” jedzącą pomarańcze. Kwartet smyczkowy staje przed widzem tylko po to, żeby muzycy mogli uścisnąć sobie nawzajem dłonie.

Dźwiękowe przewroty Johna Cage’a, action painting Jacksona Pollocka, happeningi Allana Kaprowa, eksperymenty spod znaku ruchu Fluxus – bez tych niegdysiejszych dziwactw, zarazem ekscentrycznych i konceptualnych szaleństw nie byłoby tego, co współcześnie nazywamy sztuką performansu (ang. performance art). Nie byłoby jej też bez dadaistów – poetów i kabareciarzy, André Bretona i jego surrealistycznej afirmacji potęgi gestu – choćby wystrzału rewolweru w tłumie, pisuaru Duchampa, obscenicznych występów Wacława Niżyńskiego, Bauhausu, a w Polsce – happeningów Tadeusza Kantora.

Monografia prezentuje Wiesława Myśliwskiego jako najwybitniejszego polskiego prozaika przełomu XX i XXI wieku. Argumenty przemawiające za tą oceną dotyczą Kamienia na kamieniu jako epopei chłopskiej będącej jedyną po Panu Tadeuszu polską epopeją narodową oraz rozumienia twórczości dwukrotnego laureata Nike jako wielkie ćwiczenie polegające na podejmowaniu przez zindywidualizowane postaci prób odnajdywania się w życiu przez konfrontację z wszelkimi, personalistycznie doświadczanymi, wpisanymi weń dolegliwościami o charakterze egzystencjalnym, społecznym i historycznym. Praktykowanie tego ćwiczenia przesuwa punkt ciężkości polskiej literatury z tego, co historyczne, wspólnotowe i wieszcze, na codzienność, indywidualność i dialog między instancjami nadawczymi tekstu oraz jego czytelnikami. Najistotniejsza w tym dialogu jest kwestia takiej kreacji postaci w powieściach i dramatach Myśliwskiego, która skupia się na umiejętności przetwarzania sumy życiowych doświadczeń w całość posiadającą sens, czyli Los.