O literaturze

Charakter tych opracowań jest zróżnicowany, tak jak różne pod względem formy, treści i wyrazu są ich podmioty – zbiory wierszy. I jak różni są ich twórcy, mieszkający zarówno w Warszawie, jak i w innych, niekiedy dość odległych od stolicy miejscach: w Bydgoszczy, na Dolnym Śląsku czy Podkarpaciu. Łączy te teksty jedno: próba wnikliwej analizy twórczości poetyckiej piątki autorów z SPP, ujrzenia i opisania jej z perspektywy literaturoznawczej, pokazania na szerszym tle, z wszystkimi jej zaletami i słabościami. Beneficjentami zaś tak zakreślonej pracy eseistów stają się nie tylko czytelnicy – zarówno tomików wierszy, jak i tego tomu krytycznoliterackiego – ale też sami poeci. Nic bowiem tak nie buduje, rozwija i (przeważnie) uskrzydla autora, jak solidna, sprawiedliwa krytyka. I odwrotnie, nic tak nie dołuje, jak książka, której oddało się serce, a ta przechodzi bez echa.

Zbigniew Zbikowski

Monografia Przez pryzmat miłości. O pisarstwie Marii Kuncewiczowej jest odpowiedzią na potrzebę przypomnienia twórczości tej niezwykłej pisarki, której teksty po niemal stu latach nie straciły na aktualności. Jest ona także doskonałym wstępem do poszerzania refleksji nad książkami Kuncewiczowej z zastosowaniem współczesnego aparatu badawczego. W monografii opracowano tylko kilka spośród licznych dzieł pisarki: skandaliczne Przymierze z dzieckiem, opisujące budowanie relacji pomiędzy matką a potomkiem, trawestującego mit arturiański Tristana 1946, kanoniczną już Cudzoziemkę, czyli pierwszą powieść psychologiczną w Polsce, w dodatku napisaną z perspektywy kobiety, wyjątkowy dyptyk biograficzny, na który składają się Natura i Fantomy, a także pełne rozważań o miłości, starzeniu się i śmierci Listy do Jerzego. Książka ta jest przeznaczona dla każdego czytelnika, który chce zgłębić twórczość Kuncewiczowej, szczególnie z perspektywy współczesnego odbiorcy.

Interesujące, iż Barbara Szymczak-Maciejczyk obrała twórczość nieco zapomnianej już Marii Kuncewiczowej jako przedmiot badań. Autorka kontekstem swych rozważań uczyniła opracowania o charakterze interdyscyplinarnym, co pozwoliło jej ukazać pisarkę m.in. jako prekursorkę współczesnego dyskursu dotyczącego biologicznego aspektu macierzyństwa czy wpływu migracji na zdrowie. Warto też sprawdzić, co dla nowego pokolenia badaczy jest ważne w twórczości autorki Cudzoziemki, a niniejsza monografia stwarza ku temu doskonałą okazję.

prof. nadzw. UJD dr hab. Barbara Szargot

Nie ma potrzebniejszej książki o współczesnej polskiej poezji niż ta, która dotyczy twórczości Andrzeja Sosnowskiego. Autor Życia na Korei wyznacza historycznoliteracką granicę między PRL-em i III RP, razem z Marcinem Świetlickim patronuje temu, co dzieje się w naszej liryce po 1989 roku. Z tym, że Świetlicki nawet nie tyle jest lepiej (wnikliwej, skuteczniej i obszerniej) opisany, ile jego dorobek w mniejszym stopniu potrzebuje opisu niż poezja Sosnowskiego wymagająca kompetencji czytelniczych, których brak uniemożliwia jej funkcjonowanie w społecznej komunikacji literackiej [...] Marta Koronkiewicz dba o to, żeby Sosnowski był nie tylko polityczny, ale wręcz rewolucyjny, i słusznie, ale opowiada go w swoim wyborze jako poetę, który na rewolucyjne barykady trafił w rezultacie poszukiwania życia i swojego głosu, zdolnego je wyrazić i ująć się za nim. Ta opowieść zaczyna się od autoreferencjalności i hermetyczności, czyli od takiego Sosnowskiego („niekomunikatywnego" za sprawą skutecznej do granic ironii dekonstrukcji swoich tekstów), od którego zaczyna się lekturę i na którym zazwyczaj się ją kończy. Trudno by było inaczej, jeśli nie dysponuje się monografiami, antologiami oraz rozproszonymi komentarzami, ratującymi przed lekturową katastrofą, najczęstszym doświadczeniem towarzyszącym nieprzygotowanemu spotkaniu z dziełem Andrzeja Sosnowskiego. Piszę o tym, ponieważ antologia Marty Koronkiewicz ma szansę, by ten stan rzeczy zmienić. Czytając artykuły tworzące recenzowaną książkę, można wręcz odnieść wrażenie, że Sosnowski to poeta (prozaik i tłumacz) komunikatywny do granic lekturowej przyjemności. A konkluzja ta nie jest rezultatem skuteczności komentatorów (wyłącznie), ale także, a może nawet przede wszystkim wynika z oceny doboru cytatów, licznych, z Sosnowskiego, które antologia zawiera.

Z recenzji prof. dra hab. Dariusza Kuleszy

Autor opracowania konsekwentnie przyjął strategię polegającą na wplataniu wątków dotyczących twórczości Stanisława Grochowiaka w jego biografię. Taka konstrukcja pokazuje, w jaki sposób skomplikowane koleje losu poety - zarówno jego sytuacja osobista i rodzinna, okoliczności historyczne (na przykład doświadczenie z czasu drugiej wojny światowej), a także uwarunkowania polityczne, społeczne i kulturowe w Polsce między latami 50. i 70., aż do przedwczesnej śmierci twórcy w 1976 roku - rzutowały na zmiany podejmowanych przez niego tematów i na jego pozycję w rodzimym życiu literackim. [...] Bardzo ważnym wątkiem w tej publikacji jest omówienie późniejszego już etapu drogi twórczej Grochowiaka - związanej z działalnością redakcyjną, aktywnym uczestniczeniem w tworzeniu czasopism „Za i przeciw" oraz „Współczesności" (akces poety do tak zwanego pokolenia „Współczesności", a nawet uznanie go za głównego przedstawiciela tej grupy) oraz czynnym udziałem w tworzeniu „Nowej Kultury", „Kultury", „Poezji", czy „Miesięcznika Literackiego". W tym aspekcie jawi się nam Grochowiak jako jeden z bardzo istotnych współtwórców nie tylko ówczesnego, lecz także późniejszego życia literacko-kulturalnego w Polsce. Uruchomienie wszystkich tych kontekstów historycznych i społeczno-politycznych unaocznia też, w jaki sposób przez cały czas usilnie poszukiwał Grochowiak miejsca dla siebie - czyli własnej wyrazistej formuły partycypacji w bardzo skomplikowanym i niełatwym życiu społecznym i kulturalnym w Polsce po roku 1956.

Z recenzji prof. dr hab. Anny Burzyńskiej

György Gömöri jest w Polsce wysoko ceniony zarówno w środowisku literackim, jak i w kręgach akademickich. Zalicza się go do elitarnego grona cudzoziemców szczególnie zasłużonych dla kultury – zwłaszcza literatury – polskiej. (…) Niemalże od początku występował równocześnie w kilku rolach: krytyka, popularyzatora, tłumacza. Jakby tego było mało, przez dziesięciolecia wykładał literaturę polską, a także węgierską, na najbardziej renomowanych uczelniach zachodnich, głównie w Cambridge, ale również na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley (namaszczony przez Czesława Miłosza, którego przez jeden semestr tam zastępował). (…) Książka, którą czytelnik ma przed oczyma, jest świetnym i bardzo interesującym świadectwem bardzo rozległych kontaktów Gömöriego z pisarzami polskimi. Wielu z nich zawdzięcza mu łatwiejszą drogę do czytelników, zresztą nie tylko węgierskich.

Jerzy Snopek

Jak zrozumieć czyjąś autobiograficzną wypowiedź, szereg relacji, spisanych w formie drobnych utworów lirycznych, utrzymanych w poetyce skrótu, z pseudonimowanymi treściami, zgrabną i wiarygodną ekwiwlentyzacją zdarzeń opisywanego (własnego) świata - życia, doznań, sądów, namysłów, doświadczeń? Jak pojąć jej Wtedy (w)pisane w jej Teraz? Wariabilizm i powtórzenie, przemianę pojedynczej egzystencji z etapu na etap, i powtórzenie „Schematu" życia w wariantowości i jednocześnie repetycje pokoleń po sobie następujących? Pięknie i nieuchronnie, miejscami z lękiem i zdziwieniem przed Czasem, niekiedy ze zrozumieniem i wiarą w sensowność i celowość owej nieuchronnej metamorfozy?

Krzysztof Lisowski, Wiedzieć coś o kimś - o „Teorii powtórzeń"" Jadwigi Maliny, ale nie tylko przecież o książce poetki

Niewątpliwym walorem recenzowanej publikacji jest wyłaniający się z niej portret badacza i krytyka: erudyty obdarzonego wyjątkową intuicją czytelniczą oraz coraz rzadszą dziś umiejętnością zwięzłego a zarazem przejrzystego prowadzenia wywodu i formułowania sądów. A są to sądy wyważone (oparte na analizach i zakorzenione w precyzyjnej lekturze, nie dające się ponieść luźnym skojarzeniom i przypadkowym analogiom) a jednocześnie zdecydowane - Bolecki nie ucieka od polemik, nie uchyla się od wartościowania i wreszcie nie ukrywa, że jego celem jest zarówno rzetelne opisanie interesujących go fenomenów, jak i krytyczne przyglądanie się utrwalonym w literaturoznawstwie przeświadczeniom oraz kanonicznym hierarchiom. W związku z tym lektura zebranych w obu tomach tekstów sprawia niewątpliwą satysfakcję, ale jednocześnie inspiruje intelektualnie i pobudza do dyskusji.

- z recenzji wydawniczej prof. Pawła Panasa

Autor analizuje późną twórczość Urszuli Kozioł, której początek można datować na rok 1989. Poza zestawieniem opinii na temat strategii poetyckich wykorzystywanych przez pisarkę od momentu debiutu, autor sprawdza operatywność kategorii stylu późnego zaproponowanej przez Edwarda Wadie Saïda i Mieczysława Wallisa. W przypadku Kozioł próba dostrzeżenia jakiejkolwiek artystycznej wolty w najnowszych tomach okazuje się niemożliwa ze względu na wieloletnią konsekwencję, z jaką poetka rozwija swój literacki projekt. Nasilenie elegijności i gestów pożegnania wzrosło po opublikowaniu Klangoru, który poetka zadedykowała zmarłemu Feliksowi Przybylakowi. Od tego momentu starość i znikanie stają się głównymi tematami tomów poetyckich, jednak poza stałym sondowaniem bycia na granicy światów poetka decyduje się na ciągłe partycypowanie w sprawach dotyczących bezpieczeństwa, narodu i pokoju. Na czas późnej twórczości Kozioł przypadają
wiersze, które świadczą o nieustannym poszukiwaniu sposobów rejestrowania procesu odchodzenia, ubywania i znikania, bazujące na polaryzacji ciszy i hałasu lub metaforze labiryntu.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Wisława Szymborska – dwie najbardziej wpływowe poetki XX wieku – nie stały się jak dotąd bohaterkami studium porównawczego. Ta publikacja zaprasza do analizy i interpretacji wybranych wierszy obu autorek w poszukiwaniu miejsc wspólnych, wzajemnie z sobą korespondujących, podejmujących także najczęściej niezamierzony i zazwyczaj nieoczywisty dialog. Porównaniu warto poddać nade wszystko dwa projekty kobiecego odczuwania i uwarunkowania odmienności portretów kobiecych w twórczości obu poetek. Ich zupełnie różne poetyki i odległe od siebie poetyckie wrażliwości na pewnym poziomie lektury okazują się zaskakująco zbieżne. W lekturze porównawczej  szczególnie ważne stają się zarówno miejsca wyraźnie polemiczne (np. Album Szymborskiej), jak i zdarzenia wyjątkowej bliskości głosu (np. Przy winie Szymborskiej). Obydwie autorki pozostają jednak – nade wszystko – głęboko zanurzone w egzystencji, twórczo zdziwione jednoczesną niezwykłością i zwyczajnością istnienia i – co istotne – na różne sposoby badają napięcie między możliwością literackiego kostiumu i imperatywem prostoty w poszukiwaniu nienazwanej/nienazywalnej prawdy ludzkich uczuć.

Na tom składają się rozprawy powstałe na przestrzeni kilkudziesięciu lat niezależnie od siebie, ale w jakimś sensie tworzące całość. Były one wygłaszane i publikowane po polsku i za granicą (te zostały przetłumaczone), niektóre – połączone, przeredagowane i opatrzone ilustracjami, inne napisane ostatnio. Są one pogrupowane w duże rozdziały wedle ogólnych kategorii stworzonych na rzecz tej książki i dotyczą dzieł poety oraz ich bliższych lub dalszych kontekstów.

Przedmiotem omówienia oraz interpretacji są kategorie literackie, estetyczne i filozoficzne oraz idee, takie jak: intertekstualizm, komparatystyka, wzniosłość, liryzm, tragizm, optymizm, narodowy lub ponadnarodowy charakter utworu, literatura a muzyka, perspektywa historyczna i religijna, mistycyzm, mesjanizm, kwestia poznania, rola pamięci oraz koncepcja człowieka – jego tożsamość i charakter, wolna wola, postawa i powinność, wyzwania, przed jakimi staje, stosunek do śmierci wreszcie. Konteksty poszczególnych kategorii oraz idei, od Starożytności poprzez wieki późniejsze, sięgają aż do literatury XX-wiecznej, tak polskiej jak obcej, przy uwzględnieniu historii. Dwa rozdziały poświęcone zostały najważniejszym dziełom Mickiewicza: Dziadom oraz Panu Tadeuszowi, w pozostałych pojawiają się też inne utwory – od młodzieńczych wierszy po późną lirykę, a także po wykłady paryskie.

Z całości wynika obraz spójnej (mimo upływającego czasu) aksjologii Poety: postawy etycznej oraz estetycznej Adama Mickiewicza. To ona stanowi w istocie myśl przewodnią tak omawianych dzieł, jak podejścia badawczego do nich.

Tymczasem historia, która wyłania się z wierszy Brzoski i którą bardzo chciałabym usłyszeć, jest opowieścią o codziennej i bardzo konkretnej rzeczywistości. Oko i ucho tego, który przechadza się uczęszczanymi ścieżkami, są wyczulone na różne rejestry mowy ludzkiej i mowy miast.

Monika Glosowitz

Zwykłe wiersze stają się niezwykłe. Jak to się dzieje? Czy wszystkim się przydarza? Sądzę, że Wojciechowi Brzosce przydarzyło się to przejście od wiersza typowego dla pokoleniowej paplaniny do coraz bardziej dystansującego się od pierwocin wiersza dojrzałego, to znaczy tekstu wymykającego się kryterium pokoleniowej poprawności.

Karol Maliszewski

Co to jest przeznaczenie? I kiedy nie jest przypadkiem – pytała, kiedy siedzieliśmy w jej londyńskim mieszkaniu. I jeszcze, dlaczego ona? Bo jeśli została wybrana, to przecież tak, jakby ktoś jej powierzył tych wszystkich, których pochłonęło piekło Szoah. A ona nie chciała tak o sobie myśleć, bo to by była wielka próżność, wręcz zarozumiałość z jej strony. Nie czuła się wybrana. Ale, jeśli ktoś gdzieś jednak widział sens, aby właśnie ona, dziewczynka z Krakowa, miała przeżyć, to był w tym naznaczeniu nieomylny. Nikt tak jak Lili Stern nie okazywał wdzięczności tym, którzy w czasach nieludzkich znaleźli w sobie ludzkie odruchy. Nikt tak jak Lili nie opowiadał o Krakowie, o Polsce, o tym jak ważne jest pojednanie i budowanie mostów. Jak ważne jest mówienie o tym, co łączy, nie dzieli. Lili Stern­‑Pohlmann, cudem uratowana z Holokaustu przez niemiecką urzędniczkę i biskupa Andrzeja Szeptyckiego odeszła 15 września 2021 roku. Nam zostawiła swoją opowieść.

Tom prezentuje badania Czesława Zgorzelskiego (1908-1996) nad sztuką poetycką i estetyką liryczności w okresie romantyzmu. Czytelnik znajdzie w tym zbiorze między innymi takie klasyczne teksty jak Przełom romantyczny w dziejach liryki polskiej oraz Drogi rozwojowe liryki Mickiewiczowskiej, a także mistrzowskie interpretacje wierszy Juliusza Słowackiego (Rozłączenie oraz Na sprowadzenie prochów Napoleona).

Wizja Włoch w polskiej i francuskiej literaturze romantyzmu (1800-1850) to książka poświęcona powszechnej w dziewiętnastowiecznej Europie modzie na Włochy. Na przykładach zaczerpniętych z arcydzieł literackich (autorstwa Polaków, m.in. Juliusza Słowackiego, Cypriana Norwida, Zygmunta Krasińskiego, oraz Francuzów, m.in. Alfreda de Musset, René Chateaubrianda, George Sand i pani de Staël) i dzieł minorum gentium przedstawia podobieństwa i różnice w postrzeganiu Italii, jakie można odczytać z sytuujących się na pograniczu literatury i dokumentu relacji i zapisków z wojaży po Półwyspie Apenińskim i Sycylii („podróż włoska” okazuje się w tym kontekście autonomicznym gatunkiem literackim), a także z utworów o charakterze fikcji literackiej – prozy artystycznej, dramatu i poezji. Głównym przedmiotem pracy jest romantyczna italomania – fascynacja Włochami, traktowanymi jako przestrzeń o określonych walorach estetycznych, regułach życia i zwyczajach.

Zadanie, które przed sobą postawiłam, polega na pokazaniu obrazu polskiego tzw. przełomu romantycznego, nie jak to czyniono dotychczas, z perspektywy wielkich aktorów ówczesnej sceny literackiej z Adamem Mickiewiczem, Antonim Malczewskim i Sewerynem Goszczyńskim na czele, ale twórców mniejszego znaczenia. Z punktu widzenia całego zastępu: Czeczotów, Zanów, Chodźków, Korsaków, Odyńców, Chłędowskich, Zaborowskich, Sierocińskich oraz innych im podobnych autorów minorum gentium, wywodzących się z literackich środowisk przedpowstaniowego Wilna, Krzemieńca, Lwowa i Warszawy. Taki obraz w dotychczasowej historii literatury w zasadzie nie istniał.

Można by postawić pytanie: po co dziś wracać do tych jakże często nieświetnych utworów i nieraz mało oryginalnych wypowiedzi metaliterackich drugo- i trzeciorzędnych twórców sprzed ponad 180 lat? Otóż okazuje się, że mimo wszystko warto, bowiem spojrzenie na przełom romantyczny i literaturę przedpowstaniową z perspektywy właśnie pomniejszych autorów stawia sytuację przejścia między oświeceniem a romantyzmem w zupełnie innym, nieznanym dotąd świetle.

(fragment Wprowadzenia)

Studia i szkice zebrane w tej książce powstawały w pierwszej dekadzie XXI wieku. W centrum zawartej w nich historycznoliterackiej refleksji znajduje się twórczość Cypriana Norwida. Jej lektura stała się punktem wyjścia dla interpretacji kilku różnych wątków dziewiętnastowiecznego dziedzictwa (stąd „konteksty” w podtytule) i zarazem głosem w ciągle otwartej dyskusji o miejscu pisarza w tradycji i na tle nurtów ważnych w kulturze artystycznej dwóch ostatnich stuleci.

(...)

Interpretacje zawarte w tej książce wpisują się w trzy kręgi problemowe: w krąg genologiczny, w komparatystyczne badanie motywów oraz – rekonstrukcję refleksji estetycznej pisarza.

(fragment Wprowadzenia)

Dzieje nowożytności są ściśle powiązane z historią podmiotowości. Można nawet powiedzieć, upraszczając nieco, że nowożytność to w filozofii epoka podmiotu. Skutki nowożytnego przełomu: erozja wyobrażeń kosmicznego ładu, nadwątlenie wizji ładu opatrznościowego, rozpad świata ontycznego logosu, powodują, że w refleksji filozoficznej na plan pierwszy wysuwa się pojęcie podmiotu. Jak twierdzi znawca zagadnienia Charles Taylor, jest to podmiot oderwany, jednostkowy, niezależny, stanowiący o sobie, zwrócony ku własnemu wnętrzu. Klasyczna idea nowożytnej podmiotowości w istocie zasadza się na tym, by „waloryzować w człowieku podwójną zdolność do bycia świadomym samego siebie (autorefleksja) i ustanawianie własnego przeznaczenia (wolność jako samostanowienie)”. Człowieczeństwo człowieka zostaje więc zdefiniowane poprzez fakt „bycia świadomym i odpowiedzialnym autorem swych myśli i czynów, krótko mówiąc: swego fundamentu, swego subiectum”.

(ze wstępu)

Przyglądając się dziewiętnastowiecznej literaturze dramatycznej, napotykamy nie-zwykłą wręcz rozmaitość form, wobec których tradycyjna, osnuta na Arystotelesowskiej koncepcji rodzajów literackich „tabela” gatunków okazuje się zbyt mało pojemna. Można co prawda powiedzieć, że tak było zawsze, od początku istnienia nowożytnego dramatu i teatru, gdyż zabiegi teoretyków i prawodawców gustu, porządkujące materię literacką dramatu, najczęściej nie były w stanie ogarnąć i wchłonąć jego wszystkich możliwych wcieleń teatralnych. Historia dramatu i teatru zna więc od bardzo dawna liczne formy, których status wyznaczało istnienie „między”: gatunkami, stylami, a także związanymi z nimi koncepcjami człowieka i świata. Zresztą wiadomo dziś doskonale, że właśnie te formy, nieprzynależne do klasycznej „tabeli”, takie jak, przykładowo, poważne i wzniosłe misteria, a obok nich niepoważne intermedia, w czasach późniejszych impromptu, wodewile, jednoaktówki (lista jest oczywiście nieporównanie dłuższa) były nie tylko magnesem przyciągającym teatralną publiczność różnych epok, ale i kryły w sobie zapowiedź artystycznych rozwiązań, które w pełni często miała zrealizować dopiero przyszłość. Zawierały też i coś ponadto, bowiem formy gatunkowo niejednoznaczne otwierały się nader chętnie nie tylko na aktualne tendencje estetyczne, ale też dość często bywały wehikułem treści w danym momencie jeszcze nieoczywistych, stających się, dopiero zaczynających się objawiać przed ludzką świadomością. Ten opis najlepiej przylega – jak można sądzić – do obrazu odsłanianego przez pewne dokonania dramatu i teatru drugiej połowy XVIII wieku, gdy gwałtowny przybór nowych idei i propozycji światopoglądowych znalazł i w tekstach dramatycznych, i na scenach nie tylko znakomity środek przekazu wyrazistych koncepcji i programów, ale także medium dla treści zaledwie przeczuwanych, nieostrych i ulotnych.

(Ze wstępu)

Zenon Jagoda urodził się w 1931 r. w Koluszkach. Od najmłodszych lat łączyły go jednak z Krakowem różnorakie i ścisłe związki. Tutaj ukończył szkołę podstawową, średnią (nieistniejące już dziś II Liceum im. św. Jacka), tu na Uniwersytecie Jagiellońskim odbył studia polonistyczne pod kierunkiem prof. Juliusza Kleinera. Po otrzymaniu dyplomu uczył języka polskiego w liceum ogólnokształcącym w Lublińcu. W latach 1958–1967 był pracownikiem Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Od tego czasu swoje zainteresowania naukowe zaczął dzielić między historię literatury i dydaktykę języka polskiego. Prace Zenona Jagody były drukowane m.in. w „Roczniku Naukowo-Dydaktycznym WSP w Krakowie", „Ruchu Literackim", „Pracach z Dydaktyki Szkoły Wyższej", „Dydaktyce Szkoły Wyższej". Współpracował z „Polskim Słownikiem Biograficznym”. Był także współautorem obszernej Bibliografii metodyki nauczania języka polskiego. Od 1967 r. prowadził wykłady i ćwiczenia z dydaktyki literatury na Uniwersytecie Jagiellońskim w Zakładzie Metodyki Nauczania Języka Polskiego i Literatury, gdzie zajmował się też badaniami nad językiem Oświęcimia, tzw. lagerszprachą, czyli słownictwem i frazeologią hitlerowskich obozów koncentracyjnych. Zmarł w 1981 r.

Książka nosi charakter obszernego eseju. Autorka, wychodząc od skargi Mickiewiczowskiego Gustawa na krzywdę, jaką mu wyrządziły „książki zbójeckie”, śledzi obecność zaskakująco często pojawiającego się w literaturze tematu niekorzystnego oddziaływania lektury na bohaterów literackich w takich utworach, jak Piekło Dantego (pieśń V), listy Heloizy i Abelarda, opowieści o Tristanie i Izoldzie, Julia czyli Nowa Heloiza Rousseau, Cierpienia młodego Wertera Goethego, Zbójcy Fryderyka Schillera, Czerwone i czarne Stendhala, Pani Bovary Flauberta, czy wreszcie Anna Karenina Tołstoja.

Istotną perspektywę interpretacyjną stanowi perspektywa aksjologiczna: autorka pyta o to, jaki świat wartości został w każdy z tych utworów wpisany i w jaki sposób pisarze usiłowali nas doń przekonać. Dokonuje również porównania wymienionych dzieł pod kątem perswazyjnych zabiegów odautorskich, obecnych na poziomie fabuły, kreacji bohaterów, języka. Stawia i stara się udowodnić tezę o możliwości objęcia współcześnie rozumianą formułą „książek zbójeckich” również i tych dzieł. Jako przykłady potencjalnie odmiennego rodzaju oddziaływania przywołane zostają natomiast Niebezpieczne związki Choderlosa de Laclos, Don Juan Byrona oraz Dziennik uwodziciela Sørena Kierkegaarda.

Pod metaforycznym tytułem książki Romantyczne przechadzki pograniczem kryje się dziesięć rozdziałów dotyczących szeroko rozumianych związków literatury romantycznej i muzyki instrumentalnej, śpiewu, tańca, a w ich kontekście takich postaci, jak Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Norwid, Fryderyk Chopin oraz inni (Z kim się muzyką podzielę?; Szmery i trzaski w „Panu Tadeuszu”; Jak wyrazić smutek?; Dlaczego się minęli?; Karnawał i patos; Duch czy „kałkuł”?; Czy Norwid tańczył krakowiaka?;Dlaczego tu nikt nie śpiewa?)

Ostatnie dwa rozdziały (Słowa muzyka; Wypowiedzieć muzykę) zawierają rozważania nad listami Chopina oraz nad obecnością osoby i muzyki tego kompozytora w poezji polskiej na przestrzeni XIX i XX wieku. Każdy z nich opatrzony jest obszernymi przypisami o charakterze antologii, zawierającymi fragmenty listów Chopina oraz poświęconemu utwory poetyckie.

Książka ta dotyczy kwestii romantycznej gnoseologii, której odmienność od oświeceniowej bywa często podkreślana przez badaczy: poszczególne rozdziały przynoszą dogłębną analizę tego zagadnienia, a także idei leżących u podstaw specyfiki romantycznego poznania, takich jak jedność i harmonia świata, gnoza, okultyzm. Po nich następuje prezentacja romantycznych sposobów poznania (wraz z ich klasyfikacją wedle przedmiotu, zakresu i charakteru), takich jak olśnienie, objawienie, wizja, sen, intuicja, wyobraźnia, autokontemplacja, miłość, szaleństwo, język, symbol, alegoria, mit, poezja, muzyka, nauka itd.

Obszerna antologia pozwala poznać przykłady obecności zagadnień dotyczących poznania w dziełach tak poetyckich, jak prozatorskich, literackich i filozoficznych. Stosunkowo słabo rozpoznana kwestia romantycznego poznania, w świetle zarówno refleksji teoretycznej (historycznej i współczesnej Romantyzmowi), jaki praktycznie obecnej w dziełach poetyckich, zyskuje nową perspektywę. Ta część książki posiada obszerne przypisy, zawierające tak dodatkowe informacje, jak interpretacje prezentowanych tekstów, tematycznie wykraczające niekiedy poza zasadniczy wywód.