Poezja

Obejmująca kilka epok rozwoju dwudziestowiecznej polskiej liryki, zamknięta kodą niezwykłych późnych wierszy, poezja Jarosława Iwaszkiewicza była zjawiskiem wyjątkowo bogatym. Już pierwsze tomy, sprawiające wrażenie pisanych przez dwóch różnych autorów, wskazywały sprzeczność jako siłę napędową tej twórczości, generatora istniejących w niej napięć oraz świadectwo mediacji między skrajnymi nierzadko emocjami i odmiennymi konstatacjami filozoficznymi. Wiersze Iwaszkiewicza zyskały dzięki temu formę zapisu pełni ludzkiego doświadczenia. Łączą afirmację bytu i zanegowanie sensu istnienia, wiarę w zbawczą moc sztuki i zwątpienie obejmujące ludzkie wysiłki. Aktywność i nienasycenie spotykają się w nich z kontemplacyjnością i fascynacją śmiercią. Współistnienie sprzeczności jest w poezji Iwaszkiewicza formą faustycznej pełni i staje się wręcz siłą katartyczną. Wraz z innymi uprawianymi przez pisarza gatunkami literackimi tworzy ona wielką autobiograficzną narrację.
W ten sposób przedstawia ją Radosław Romaniuk, prezentując biograficzne tło tekstów i wzbogacając w przypisach zwyczajowe informacje o datowanie wierszy w rękopisach. Najważniejsze utwory z poszczególnych tomów uzupełnia o teksty rozproszone lub z różnych przyczyn usunięte z opracowywanych za życia pisarza wydań zbiorowych. Rekonstruuje ważne dla oblicza tej poezji cykle o autobiograficznym charakterze – jak wyjątkowy w polskiej literaturze cykl trzydziestu homoseksualnych erotyków Droga, zainspirowanych relacją z Jerzym Błeszyńskim.

Trap Krypt uchyla wiele ciekawych drzwi, obiecujących szans dla polskiej poezji. Wbrew nostalgicznym modom, proponuje ucieczkę naprzód, biorąc dla wyobraźni to, co najlepsze z różnych rejestrów kultury.

Michał Koza

Wyjazd na wczasy sprawdza wiele rzeczy. Oczywiście, poeta na wczasach to byt paradoksalny, bo sam jego sposób istnienia ma charakter wybitnie wczasowy, stąd też na wczasach może się on oddawać wytężonej pracy, cyzelowaniu kunsztownych wierszy, które nie mogą być zbyt długie, bo wszak na wczasach ciągle się coś dzieje i nie ma się na nic czasu. Czas pozostał gdzie indziej, tu tylko nagłe zbitki sensu unoszące się w rosole wypoczynku, zastoju, nieistotności.

- Adam Wiedemann

Pasożyt Filipa Matwiejczuka jest zbiorem zróżnicowanych formalnie utworów, erudycyjnie przetwarzających figurę pasożyta i literackiego pasożytnictwa. Indywidualny głos podmiotu rozprasza się tu na zróżnicowane instancje mówiące i poetyckie byty, zapożyczane z tradycji literackich, po których autor porusza się z dużą biegłością (…) Wiersze służą tu nie tylko do sondowania i urefleksyjniania samej praktyki poetyckiej, ale i pozwalają multiplikować instancje twórcze, dzięki czemu indywidualna praca poetycka i wyraźnie autobiograficzny rys tomu poetyckiego nie zamykają go w solipsystycznej, konfesyjnej dykcji.

Katarzyna Trzeciak

Niniejszy tom jest rozbudowanym, wielowątkowym poematem opartym o Ewangelię według świętego Mateusza w przekładzie księdza Wujka. Indywidualne przemyślenia i komentarze odautorskie zaimplementowane są tu i zaszczepione na ciele oryginalnych wydarzeń ewangelicznych. Poemat ten nie posiada jednak charakteru narracyjnego, a składa się z ponad siedemdziesięciu niezależnych lirycznych wierszy będących refleksjami na tematy zawarte w poszczególnych rozdziałach Mateuszowej Ewangelii.

Tybetańska księga umarłych to święty tekst buddyjski o etapach umierania (dostępna po polsku w przekładzie Ireneusza Kani). Księga pieszycka Adama Lizakowskiego jest rozmyślaniem nad losami ludzkimi na Dolnym Śląsku, gdzie krzyżują się rozmaite biografie, naznaczone historią. Poeta pochyla się z ogromnym pietyzmem także nad biegiem życia osób, wydawałoby się, całkiem zwyczajnych, przypomina o sprawach, które je zajmowały. Niekiedy w rozmyślaniach bierze górę pasja polemiczna, bo Pieszyce to dla Adama Lizakowskiego najważniejsze miejsce na ziemi.

- Anna Nasiłowska

Jest w Górach Sowich miasteczko Pieszyce, a w nim pałac. W wierszach poety z Pieszyc nie ma ani słowa o pałacu. Poeta prowadzi nas przez senne uliczki zaniedbanych domów ku grobom i ławeczkom cmentarza. Ten poeta to Adam Lizakowski, który wrócił do Pieszyc z szerokiego świata. Syn osadnika wojskowego, górnik z kopalni Knurów, obieżyświat, działacz polonijny w San Francisco i Chicago, tłumacz, wtajemnicza nas w swój obrzęd, nad mogiłami opowiada, kto tu leży. Mówi prostym, nieozdobnym językiem o znajomych, sąsiadach, zasłużonych nauczycielach i przypadkowych przechodniach potrąconych przez auto. Dużo o zmarłych, ale między słowami wiją się prężne i zielone pędy zwykłego życia, wiecznej odnowy.

- Piotr Wojciechowski

Adam Lizakowski, poeta, krytyk literacki, publicysta, tłumacz poezji amerykańskiej, m.in. Walta Whitmana, Williama C. Williamsa, Allena Ginsberga, Langstona Hughesa, Carl Sandburga, Louise Glück oraz Boba Dylana. Także z języka angielskiego przełożył ponad 50 wierszy chińskiego filozofa i poety Lao Tse oraz wiele wierszy perskiego poety z XII w., Rumiego. Adam Lizakowski wydał ponad tuzin tomików poetyckich, m.in. Trylogię Sowiogórską. Od wielu lat promotor kultury polskiej za granicą, organizator ponad 200 spotkań literacko-artystycznych od San Francisco po Chicago. Odznaczony medalem Gloria Artis. Studiował na Columbia College Chicago (BA) i Uniwersytecie Northwestern (MA).

„mieszka tu kobieta / której świat wiecznie się rozsypuje a ona / zbiera kawałki i wkłada w kieszenie / na później. Baśnie nas nie uleczą, ale być może pozwolą nam pozbierać się choć na chwilę. Nie uleczą nas, ale być może będą w nich zebrane skrawki pamięci, które wyciągniemy z kieszeni, i spowodują uśmiech albo chociaż wzruszenie. Nie uleczą nas, ale być może będą jak słodkie ziemniaki / jak ciepłe słowa jak dłonie chłopca który je trzymał / w chłodnym strumieniu. Baśnie Joanny Lewandowskiej nie są jednak, jakby się wydawało, eskapistyczne. Nierzadko są – zupełnie przeciwnie – pełne momentów, w których uciekać przestajemy, skupiamy się, robimy zbliżenie na rzeczy często bolesne, ale zawsze w jakiś sposób ważne".

Jakub Sajkowski

Anna DWOJNYCH – urodzona w 1988 roku. Pisze wiersze, krótkie prozy i teksty o filmach. Absolwentka socjologii i filozofii UMK. Doktorantka w Zakładzie Badań Kultury Instytutu Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Freelancerka (badania społeczne i korekty tekstów). Autorka zbiorów gadu gadu (MaMiKo, 2011) i Wypadki z przypadkami (Dom Literatury w Łodzi, 2019). Publikowała teksty na łamach wielu pism literackich (takich jak: „Odra”, „Lampa”, „Fraza”, „Bliza”, „Arterie”, „Elewator”, „Fabularie”). Stypendystka miasta Torunia w dziedzinie kultury. Mieszka w Toruniu.

„Trzymacie Państwo w swoich dłoniach książkę wyjątkową. Na czym polega ta wyjątkowość? Na PRAWDZIE...

Andrzej Walter napisał książkę krytycznoliteracką, wręcz unikatową w swoim wymiarze, jakiej obecnie trudno szukać na polskim rynku wydawniczym. W swoich rozważaniach osiągnął coś, czego dzisiaj bardzo brakuje współczesnym krytykom literackim zrozumiał znaczenie słowa POKORA. To ona powoduje, że człowiek zupełnie inaczej patrzy na świat, daje siłę i odwagę, no i oczywiście rozszerza horyzonty niemalże do granic galaktyki. Kiedy Walter pisze, to wie o czym, bo on sam i poeta, i świetny fotografik, dlatego potrafi dostrzec swoim czujnym i wyostrzonym na wszystko okiem to, czego inni nie będą w stanie zobaczyć. Żeby tak pisać, trzeba i wiedzy, i rzetelnego podejścia do tematu.

Nie można napisać czegoś ot tak, bo mamy taką ochotę. Pisanie w czasach gwałtownie przyśpieszającej apokaliptyczności świata wydać się musi zajęciem błahym. Balansującym na granicy śmieszności. A jednak nad krawędzią rozświetlaną przez coraz to bardziej ekscytujące wynalazki cywilizacji literatura, a poezja w szczególności, wcale nie muszą uciekać się do aktów skrajnej desperacji. Nie tylko czytelnicy, ale i poeci, i pisarze też znajdują w niej azyl, ocalenie, perspektywę wychodzenia z mroków i piekieł zapaści. Jest to wręcz rodzaj łaski zadawanej na drogę trwania i przetrwania

Andrzej Walter jest krytykiem wyjątkowym, unikalnym, osobnym i niezwykle odważnym, dlatego literatura przez niego przedstawiana to królestwo dla wrażliwców i nieustraszonych poszukiwaczy duchowej przygody..."

Andrzej Dębkowski

Anna Musiał (1987) ‒ poetka, recenzentka, fotograf-amator. Autorka tomów poezji "Pandemonium" (Wyd. Eperons-Ostrogi, 2015) i "Coleoptera" (Fundacja Duży Format, 2018). Redaktorka Babińca Literackiego w latach 2017-2020. Pod jej redakcją ukazała się 111. Antologia Babińca Literackiego 2016-2019 (Fundacja Duży Format, 2020). Publikowała w wielu magazynach papierowych i internetowych. Jej wiersze znalazły się także w pięciu antologiach, w tym w antologii 2Miesięcznika pt. "Grała w nas gra" (2017) czy w "Przewodniku po zaminowanym terenie 2" (2021). Dwukrotnie nominowana w Konkursie Poetyckim Fundacji Duży Format w kategorii "po debiucie" (edycja 2018 i 2019).

Jak głęboko można wniknąć w tekst? I czy w ogóle można? A jeśli tak ? czy w ogóle warto? Czy tekst, zwłaszcza tekst literacki, naprawdę ma jakąkolwiek głębię, czy raczej jest nieustannie nadpisywanym palimpsestem, który należy nie tyle drążyć, ile wciąż na nowo odczytywać i nadpisywać? W Fitzclarence Karol Samsel podejmuje temat tekstu, literatury i literaturoznawstwa (obok wielu innych, równie ważnych i interesujących), nie odpowiada jednak na żadne z postawionych wyżej pytań, a tylko stawia kolejne. I chyba dobrze, ponieważ prawdziwa poezja jest przede wszystkim sztuką stawiania pytań.

(Tomasz Dalasiński)

„O zagładzie Narodu Żydowskiego zostało powiedziane wszystko – może wszystko. Zanim zdecydowałam się na na-pisanie kilku trenów, prowadziłam ze sobą spór, czy potrafię, czy powinnam podjąć się opisywania w syntetycznym skrócie tego, co się działo bez mojego udziału – na szczęście urodziłam się po wojnie. Książka poetycka jest moją emocjonalną reakcją, opieram się na wspomnieniach i zwierzeniach ofiar hitleryzmu. Jest hołdem dla tych, którzy przeżyli, żałobą po tych, którym się nie udało. Jestem przekonana, że żadne pióro nie odda tego, co doświadczyły same ofiary."

– Rachel Schancer

Angażowanie literatury w dyskurs społeczny znowu wraca do łask. Niemniej mało który autor wypowiadający się de publicis potrafi tak głęboko jak Marek Czuku umieścić swoje refleksje w kontekście historycznym, udowadniając, że teraźniejszość jest skutkiem tego, co działo się w ósmej dekadzie minionego stulecia, bo z jej dylematami związane są pierwsze zamieszczone w tym zbiorze wiersze, skoncentrowane wokoło tematyki starcia jednostki z machiną dziejów, które w określonym momencie zyskało oblicze realsocjalistycznej opresji, dręczącej nijakości, społecznej anomii.

Trudno jednak te utwory uważać tylko za dokument pewnej epoki. Z dzisiejszej perspektywy czasy te zapisane przez poetę jawią się jako preludium do tego, co przyniosły dziesięciolecia tzw. odzyskanej wolności, która okazała się wolnością nie tragiczną, jak u Wierzyńskiego, ale wolnością tragikomiczną, „czasem buraka”, czasem ponowoczesnych mitologii, pomieszania umysłów i bełkotliwych języków, a spełniona baśń liberalnej demokracji nie zdołała pogodzić wolności z odpowiedzialnością.

Co wobec tego może zrobić poeta czy pisarz? Szukać właściwych słów, by raz analitycznie, a raz satyrycznie zdiagnozować postransformacyjną międzyepokę, która rozpoczęta przed trzydziestu z górą laty dotąd nie może się skończyć. Co może robić każdy z czytelników tej książki? Trzymać się sformułowanej przez Marka Czuku zasady: „Gdy nie wiadomo, o co chodzi, to chodzi o to, żeby nie wejść w błoto”.

Piotr Wiktor Lorkowski

Druga książka poetycka Joanny Lewandowskiej, wydana dwa lata po debiutanckim Trachu (2019), nominowanym do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. „Co mi się podoba: że w tej książce jest tak, jak jest – pisze o Kreaturii poeta Rafał Różewicz – choć chciałbym, żeby tak wcale nie było. Co mi się nie podoba: że to dopiero druga książka Joanny Lewandowskiej, bo chciałbym już kolejną”.

Książeczka wyjścia zdaje sprawę z podróży w czasie. Linearny przeklęty czas historii, czas kolisty i czas kwadratowy, metronomy pulsarów, czas starzenia się, niepojęta wieczność i niepojęte teraz, królestwo chaosu. Z tych klatek, z tych uwięzień wychodzi się – umieraniem, miłością, bólem – tylko trzeba znaleźć słowa do tych drzwi, tych wyjść. Najpierw słuchanie, dotykanie, smakowanie tego, co jest. Czas rodzi muzykę, krok taneczny, rytm słowa i tętno. Przez czas płyną miejsca, płyną rzeczy, płynie ciało, by zmienić się w nawóz. Pan Bóg na wielkim niebie, nasiono ostu w nieruchomym powietrzu, to, co (kto wie?) nie przemija. Wyjście? Książeczka wyjścia zdaje sprawę ze znajdowania tych kluczy, tych słów.

Wybór wierszy Stanisława Kierońskiego; wydanie dofinansowane w ramach Tarczy dla literatów.

Zdzisław Antolski – urodzony 16 stycznia 1953 r. w Skalbmierzu. Poeta, prozaik, felietonista, krytyk literacki. Debiutował jako poeta w 1974 roku w antologii „Bazar Poetycki", Kielce. Nagrody literackie: „Jesienna Chryzantema" – Płock 1978 r.; „Świętokrzyska Lira Poezji" – Kielce 1979 i 1982, „Nagroda na XIV Ogólnopolskim Festiwalu Poezji" – Łódź 1985; „Nagroda Czerwonej Róży" – Gdańsk 1982; „Nagroda imieniem Andrzeja Bursy" – Kraków 1986 oraz wiele pomniejszych konkursów. Publikował m.in. w: „Poezji", „Twórczości", „Frazie", „Nowym Wyrazie", „Dekadzie Literackiej", „Akancie", „Magazynie Literackim", „Przemianach". „Piśmie Literacko Artystycznym", „Okolicach", „Literackiej Polsce", „Tyglu Kulturalnym", „Literacie Krakowskim". W roku 2001 został odznaczony brązowym Krzyżem Zasługi, a w roku 2005 otrzymał z rąk Ministra Kultury i Sztuki brązowy krzyż Gloria Artis.

„Uratować co się da” – wers wyjęty z wiersza Marzenie pozostaje swobodną parafrazą słynnej formuły Laurence’a Sterne’a, stanowiącej wspaniałe podsumowanie „sentymentalnego projektu” autora Tristrama Shandy. Rzeczywiście – serce człowieka prawego i empatycznego jest zawsze po stronie tego, by „ratować, co tylko się da”. I taki jest również protagonista tego lirycznego tomu: uważny i czuły. Obcujemy z poezją ściszoną, medytacyjnie niespieszną. Meandrujemy poznawczo i podążamy za myślą wrażliwą i skupioną. To pisanie bliskie modlitewnemu westchnieniu, intymny akt strzelisty podany w skondensowanej zazwyczaj formie.

– Mariusz Jochemczyk

Aarne Puu – poeta i tłumacz. Urodził się w Tallinie w 1948 roku. Studiował psychologię i filologię rosyjską na Uniwersytecie w Tartu, absolwent teatrologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1973 roku mieszka w Krakowie. W latach 1996-2020 wykładowca akademicki na UJ. Tworzy w języku polskim i estońskim. Przetłumaczył na język estoński „Solaris" i „Eden" Stanisława Lema oraz „Ostatnie życzenie" Andrzeja Sapkowskiegol na polski przełożył poezję Paula-Eerika Rummo, Artura Alliksaara i Jaana Kaplinskiego oraz prozę Friedeberta Tuglasa, Arvo Valtona, Mati Unta i innych. Jego wiersze były tłumaczone na wiele języków, a zbiory poezji ukazały się na Węgrzech i w Bułgarii. Dotychczas opublikował ponad 30 przekładów i tomików poetyckich, m.in. „Jezioro mojej pamięci" (1989 – Nagroda im. A. Bursy), „Ring on nii pikk" (Krąg jest tak długi, 1990), „Inny wybór" (1998), „Ma elan ruumis" (Mieszkam w przestrzeni, 2020).

Magdalena Podobińska, eteryczna blondynka w pastelowych barwach. Z jej wierszy emanuje łagodna melancholia. Wstępujemy w błękity i „rozmazane na niebie kłębiaste nostalgie”,  „szmaragdowe obłoki” a „śpiew skowronka /łagodnie przecina pustkowie”. To poetka wrażliwa na grę kolorów i nieobojętne są jej dźwięki, które ją otaczają. Trochę pisze, trochę maluje i trochę gra, czyli klasycznie wielowątkowo utalentowana osoba. Zdecydowanie ma również czujne ucho do łowienia smacznych zestawień słownych i odkrywania nieoczywistych skojarzeń: „tafle źrenic”, „dmuchawiec słów”, „mak pocałunku” – na uspokojenie. Autorka zgrabnie rozczesuje kołtuny myśli i idzie w tango z nowym dniem ze świeżo wyciśniętym uśmiechem na ustach. W jej debiutanckim tomie miłość gra pierwsze skrzypce i  – co nietypowe –  miłość szczęśliwa, czyli taka, którą trudno się opisuje, bo brak w niej dramatyzmu, wielkiej tęsknoty, rozterek i szaleństwa, ale czasami się to udaje.

(Fragment recenzji Marty Stefańczyk)

„Pomieszane języki", to wypowiedź bezkompromisowa i pozbawiona złudzeń. Dobrze już było. A stan, do którego doprowadziliśmy/doprowadzono nas (niepotrzebne skreślić), staje przed czytelnikiem w całej, by tak rzec jaskrawości. Książka Jana Polkowskiego nie da się już ominąć w rozważaniach o naszym teraz i naszym jutro; ona wymyka się tradycyjnym określeniom i porównaniom: tomik refleksyjny-narracyjny, biograficzny-historiozoficzny, nowatorski-tradycyjny, artystowski-publicystyczny, introwertyczny-komunikatywny, liryczny-epicki (…). „Pomieszane języki" są traktatem, eposem, diagnozą i manifestem w jednym. Stanowią krzyk człowieka sprawiedliwego (…)

– Marek Rapnicki

Takich wierszy nie da się zaplanować. Kiedy autorce się zdarzały, były zapewne odkładane i czekały, aż zdecyduje się na nie jakaś szczególna książka. Okazały się traktatem o pewnym stanie psychiki, o niefrasobliwości. Ale nie beztrosce. Są czymś w rodzaju studium wolności, i to właśnie nie tej dowolnej, a także ciągiem lirycznych odpowiedzi na pytania, kim się jest, gdy w chwilach wielkich napięć trzeba się wycofywać do swego wnętrza. I jak się z tego stanu wydostawać. Też które słowa i metafory są wobec tego właściwe. Czy odpowiednio reagują.

Piotr Müldner-Nieckowski

Ani to konstrukcja, ani dekonstrukcja świata. Agnieszkę Wesołowską pociąga świat rozproszony. Człowiek rozproszony. Ulegający baśni. Złudzeniu. Czemukolwiek, co mogłoby istnieć. W poetyckim rozmarzeniu nawet istnieć powinno, ale... nie istnieje. Fenomen tych utworów to tkanie czegoś, czemu brak determinacji. Bo determinacja nie jest życiu do życia niezbędna. Tu nie chodzi o przetrwanie. Tu chodzi o pokorne piękno, np. piękno straty. „Mam prawo tracić”. Piękno straty w „świecie, który przebrał miarę” budzi zachwyt bez zachwytu. Budzi nieistnienie: „skończy się ta zwrotka / i wszyscy się rozejdą / usłyszą podobne słowa / i wcale ich nie zauważą / dlatego czasami piszę wiersze.

Krzysztof Bielecki