Newsletter
Podaj swój adres e-mail, jeżeli chcesz otrzymywać informacje o nowościach i promocjach.
Zapisując się na newsletter oświadczasz, że zapoznałeś się z regulaminem oraz polityką prywatności sklepu internetowego. Możesz zrezygnować w każdej chwili.

Inny świat w literaturze narodów. Konteksty, życiorysy, interpretacje

Dostępność: duża ilość
Wysyłka w: 48 godzin
Dostawa: Cena nie zawiera ewentualnych kosztów płatności sprawdź formy dostawy
Cena: 25,00 zł 25.00
ilość szt.

towar niedostępny

dodaj do przechowalni
Ocena: 0
Kod produktu: B57E-1949E

Opis

"Omawiane w tej książce teksty dokumentarne, reportażowe i literackie prowadzą ze sobą jawny bądź ukryty dialog, odsyłają do całości, która, pomimo olbrzymiej wielojęzycznej biblioteki tekstów, kryje wiele tajemnic. Wiedza historyczna przyswojona za pośrednictwem wstrząsu poprzez zdumienie wyzbywa się białych plam. Prawdomówność relacji wzmagają przeżycia biograficzne, w których zwykle emocjonalność wyznań wiąże się z intelektualnym dystansem.

Fragmenty, zapiski, studia, epigrafy uzupełniają się nawzajem, dążąc do oglądu syntetycznego, wielkie dzieła operujące materiałem niezliczonych przypadków ludzkich w sposób złudny wyczerpują temat, ale definitywny tekst o złowrogim «archipelagu GUŁag», rozstrzygający i wyjaśniający, nie jest możliwy. Jedno jest pewne: literatury wielu krajów poświęcone istocie i konsekwencjom totalitaryzmów wieku XX, w tym tragicznym doświadczeniom łagrów i zesłań, łączy obowiązek dawania świadectwa - przeciwko zapomnieniu i obojętności. To przede wszystkim". - Wojciech Ligęza

 

Wstęp

Justyna Pyzia, Józef Maria Ruszar, Od Redakcji

Uchwałą Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z 20 lipca 2018 roku ustanowiono rok 2019 rokiem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Co oczywiste, spowodowało to zwiększenie zainteresowania twórczością autora Innego świata. Instytut Literatury w ramach Warsztatów Herbertowskich zorganizował międzynarodową sesję we Lwowie (Gustaw Herling-Gru[1]dziński i doświadczenie łagrowe, 7–12 września 2019), współorganizował międzynarodową konferencję w Neapolu (Festival letterario „Napoli di Herling”, 24–26 października 2019), a także wziął udział w sesji organizowanej przez Instytut Polski w Sankt Petersburgu (Inny świat – inny człowiek, 26–27 czerwca 2019). Siłą twórczości Grudzińskiego jest pogodzenie postawy kronikarza z eksploracją własnej duszy. Jak czytamy w uzasadnieniu uchwały sejmowej:

Książka Inny świat była pierwszym w literaturze światowej, artystycznie doskonałym, pełnym miłosierdzia oraz nadziei świadectwem martyrologii więźniów sowieckiego łagru. Napisał ją zaledwie 30-letni autor, który sam doświadczył okrucieństwa komunistycznego miejsca kaźni. Tym większa była gorycz pisarza, gdy część intelektualnych elit Europy nie chciała przyjąć do wiadomości jego relacji.

Opowiadania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego to głęboko zakorzeniony w europejskiej kulturze zbiór opowieści o metafizycznych sekretach losu człowieka. Autora fascynuje zmaganie się z tajemnicą, którą opisał słowami Szekspira: „jesteśmy z takiej materii, z jakiej robione są sny”.

Jego Dziennik pisany nocą stanowi niezwykle oryginalną, eseistyczną, osobistą kronikę historii Polski i Europy w XX wieku, widzianą z emigracji oczami polskiego patrioty i Europejczyka."

Podczas Warsztatów Herbertowskich we Lwowie skupiono się na zaprezentowaniu literatury łagrowej ze szczególnym uwzględnieniem literatur ludów sowieckiego imperium – zarówno krajów zniewolonych, jak i samych Rosjan. Fakt, że w czasie drugiej wojny światowej około pięciu procent ludności Związku Sowieckiego pracowało w gułagu, mówi sam za siebie. Marek Pąkciński nazwał łagier: „mrocznym, negatywnym ekstremum cywilizacyjno-kulturowego procesu nowoczesności, a zarazem jednym z najbardziej radykalnych przejawów mentalnej «rewolucji», do której doprowadziła ta epoka”. Intencją organizatorów było przedstawienie Innego świata i jego autora na tle szerszego doświadczenia, aby podkreślić globalność tego zjawiska w Eurazji, gdzie dotknęło ono miliony osób. Fakt, że sesja odbyła się we Lwowie, we współpracy z uczonymi ukraińskimi i w obecności Rosjan (dziś niezbyt mile widzianych na Ukrainie), również miał symboliczne znaczenie. Obywatele krajów byłego bloku komunistycznego mają bowiem wspólną historię istnienia cywilizacji sowieckiej, którą w mniejszym czy większym stopniu przezwyciężyli. Nie ma wątpliwości, że model gułagu był pewnym ideałem tego świata, na szczęście niemożliwym do pełnego zrealizowania. gułag dla narodów sowieckiego imperium nie jest czymś egzotycznym, niewyobrażalnym, pozbawionym empirii – żyją jeszcze pokolenia, które przeżyły zarówno „wewnętrzną zonę”, czyli obozy, jak i „wolną zonę”, czyli życie na tak zwanej wolności, jakże różnej od wolności krajów demokratycznych. Dla Herlinga-Grudzińskiego zło nie jest reliktem ani brakiem, a czymś rzeczywistym. Jego bohater to człowiek smutny, zarażony złem, czasami bezskutecznie próbujący się od niego uwolnić. W obrębie „innego świata” nie obowiązują prawa ludzkiej godności i moralności, osoba traci swoją tożsamość. Łagier zaciera jej indywidualność, człowiek staje się nikim, jednym z elementów zbioru więźniów sowieckiego systemu, a trauma obozu unieważnia przeszłość.

Publikacja ukazuje się w czterdziestą rocznicę wielkiego strajku w Stoczni Gdańskiej i powstania „Solidarności” – pierwszego znaczącego wyłomu w bloku sowieckim, który w konsekwencji doprowadził do jego rozpadu. Warto przy tej okazji przypomnieć Posłanie I Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” do ludzi pracy Europy Wschodniej:

„Delegaci zebrani w Gdańsku na I Zjeździe Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” przesyłają ro[1]botnikom Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Rumunii, Węgier i wszystkich narodów Związku Radzieckiego – pozdrowienia i wyrazy poparcia.

Jako pierwszy, niezależny związek zawodowy w naszej powojennej historii głęboko czujemy wspólnotę naszych losów. Zapewniamy, że wbrew kłamstwom szerzonym w waszych krajach, jesteśmy autentyczną, 10-milionową organizacją pracowników, powołaną w wyniku robotniczych strajków. Naszym celem jest walka o poprawę bytu wszystkich ludzi pracy. Popieramy tych z was, którzy zdecydowali się wejść na trudną drogę walki o wolny ruch związkowy. Wierzymy, że już niedługo wasi i nasi przedstawiciele będą się mogli spotkać celem wymiany związkowych doświadczeń."

Dziesięć lat później nie było już Związku Radzieckiego, przestało istnieć nrd, rozpadła się Czechosłowacja, kraje bałtyckie i Ukraina odzyskały niepodległość, a Polska i inne kraje Europy Wschodniej wybiły się na suwerenność państwową. Dzięki politycznym zmianom doświadczenie łagrowe przeszło do historii, a utwory związane z tym zjawiskiem należą do historii literatury, a nie krytyki literackiej. Wielkie marzenia się spełniły i są dumą pokolenia „Solidarności”, a dla młodszych – codzienną, prawie niezauważalną zwyczajnością.

Bogata twórczość autora Dziennika pisanego nocą posiada – oczywiście – wiele wymiarów, które próbowaliśmy wziąć pod uwagę, starając się nie ograniczać do kwestii Innego świata – stąd kilka szkiców poświęconych zagranicznej recepcji dzieła Herlinga-Grudzińskiego oraz interpretacje poszczególnych opowiadań, powieści, jak również sławnego Dziennika. Chcieliśmy ukazać możliwie najpełniej ów indywidualny charakter opowieści, ta indywidualność zaś jest określana przez sposób, w jaki osobowość doświadczającej jednostki ulega rozpadowi, a następnie warunkowej, prowizorycznej reintegracji na poziomie tekstu. Mimo pewnych uderzających analogii poszczególne relacje dotyczące życia łagrowego są w pewien elementarny sposób różne, nawet jeśli dotyczą tych samych miejsc kaźni.

 

 

Streszczenia

  • Wojciech Ligęza, Świadectwa polskich pisarzy. Literatura łagrowa

Wprowadzenie do tomu jest próbą spojrzenia na całość polskiej literatury łagrowej. Autor opisuje założenia ideowe, społeczne, filozoficzne i psychologiczne tego nurtu, zajmuje się kwestiami poetyki, podejmuje zagadnienia genologii, przybliża najważniejsze tematy, przesłania i myśli przewodnie, stara się zrekonstruować aksjologiczne pryncypia przyjęte przez pisarzy, którzy przeszli przez doświadczenie więzień i łagrów. Istotnym obszarem refleksji staje się oddziaływanie na odbiorców – pozostawienie świadectwa o nieludzkim świecie, wypełnienie białych plam w wiedzy historycznej, ukierunkowanie pamięci zbiorowej. Z jednej strony zniewolenie powodowało kryzys człowieczeństwa, ale z drugiej – jak przekonują polscy pisarze – praktykowane było przeciwstawianie się totalitarnemu złu.

Pierwsza część rozprawy poświęcona została historii obozów pracy oraz deportacji polskich pisarzy na terytorium Rosji sowieckiej, kwestiom terminologicznym i kryteriom wyróżniającym literaturę łagrową, bibliotece relacji o doświadczeniach uwięzienia i zesłania, rytuałom przejścia w obszar łagru oraz procesom utraty i odzyskiwania podmiotowości. W kolejnych partiach rozważania podporządkowane są oswajaniu obcego świata obozów. W tym miejscu wywodu autor przedstawia kluczowe tradycje literatury i sztuki, które pomagają więźniom zachować kulturową tożsamość. Wskazuje on zatem literackie nawiązania do wielkiej tradycji romantycznej (Dziadów Adama Mickiewicza, Anhellego Juliusza Słowackiego), do literatury syberyjskiej, do uniwersalnych znaków kultury – Biblii oraz Dantego, omawia lektury pisarzy łagierników (między innymi dzieła Fiodora Dostojewskiego, Marcela Prousta, Thomasa Manna, Franza Kafki), a także sporządza rejestr polskich kontynuacji wątków łagrowych i rodzajów dialogu z kanonem tej literatury (jako przykłady pojawia się proza Jerzego Krzysztonia, Igora Newerlego, Andrzeja Czcibora-Piotrowskiego, Ryszarda Kapuścińskiego i Mariusza Wilka).

W rozdziale zatytułowanym Przykłady, przeglądy lektura krytyczna usytuowana zostaje „blisko tekstów”, a zatem czytelnik otrzymuje możliwie syntetyczne interpretacje najważniejszych utworów należących do polskiej literatury łagrowej. Wymienić tu należy Dzieje rodziny Korzeniewskich Melchiora Wańkowicza, Wspomnienia starobielskie oraz Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego, Ludzi sponiewieranych Herminii Naglerowej, W domu niewoli Beaty Obertyńskiej, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Książkę o Kołymie Anatola Krakowieckiego oraz Między młotem a sierpem Wacława Grubińskiego. W poszczególnych partiach wywodu materiał egzemplifikacji zostaje rozszerzony, cytowane i omawiane są bowiem utwory Hanki Ordonówny, Tadeusza Wittlina, Ksawerego Pruszyńskiego, Witolda Olszewskiego (właśc. Rościsława Kępińskiego), Mariana Czuchnowskiego, Stanisława Vincenza, Leo Lipskiego, Stanisława Swianiewicza, Barbary Skargi. Osobnym przedmiotem uwagi są loci communes (miejsca wspólne) w prozie łagrowej, czyli sposoby literackiego wypowiadania doświadczeń głodu i śmierci. Część uwag dotyczy ekspresji śmiechu służącej krytyce absurdów codzienności łagrowej, jak również zachowaniu niezależności i wolności myśli. W zamykającym pracę fragmencie następuje powrót do aksjologii sprzeciwu wobec zła, przy czym obszar dociekań poszerzony zostaje o perspektywę komparatystyczną. Idee i formy polskiej literatury łagrowej autor zestawia z dziełami klasyków rosyjskich – Aleksandra Sołżenicyna i Warłama Szałamowa.

 

  • Marcin Zwolski, Łagry, zesłanie, śmierć… Polacy w sowieckim „innym świecie”

Polacy znaleźli się wśród dziesiątków narodów represjonowanych przez władze sowieckie. Liczba polskich ofiar sowieckich represji i zbrodni zdecydowanie przekroczyła milion. Byli wśród nich deportowani (zarówno w latach 30. XX wieku, jak i w czasie czterech wielkich deportacji z lat 1940–1941 czy w końcu wojny i okresie powojennym), jeńcy wojenni (w tym ofiary zbrodni katyńskiej), ofiary egzekucji (prowadzonych między innymi w ramach tak zwanej operacji polskiej nkwd z lat 1937–1938), więźniowie (w tym pomordowani w czasie ewakuacji więzień w czerwcu 1941 roku), łagiernicy i przymusowo wcieleni do Armii Czerwonej. Wśród wielu kategorii pomniejszych, ale także dotkliwych represji sowieckich należy wymienić choćby wywłaszczenia i konfiskaty dorobku pokoleń, które dotknęły kolejne miliony naszych rodaków. Dodatkową tragedią represjonowanych Polaków i ich bliskich był fakt, że przez dekady nie mogli nawet wspominać o swoich krzywdach, nie mówiąc już o dochodzeniu sprawiedliwości. Koszmar sowieckiego „innego świata” pozostaje częścią polskiej historii i świadomości narodowej.

 

  • Świetłana Panicz, Narrator jako świadek. Praca pamięci w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego najbardziej logicznie można rozpatrywać na tle rosyjskiej prozy łagrowej (Opowiadania kołymskie Warłama Szałamowa, Archipelag Gułag Aleksandra Sołżenicyna i inne), a także w kontekście świadectw o nazistowskim totalitaryzmie. W szkicu analizie poddano figurę świadka – przewodnika po radzieckim represyjnym inferno – obecną w Innym świecie, którą omawia się również w kontekście esejów Narrator (1936) Waltera Benjamina i Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (1995) Giorgia Agambena. Jakie świadectwo daje narrator Herling-Grudziński? W wąskim sensie – świadczy on o świecie i człowieku, o odczłowieczaniu i przeciwstawieniu się temu procesowi. Z drugiej strony tworzy dokładny przewodnik po „innym świecie”, encyklopedię „radzieckiego piekła” ze skrupulatnym opisem jego globalnych i socjalnych kategorii.

Świadek – survivor – ocalał tam, gdzie ocalenie było niemożliwe, i nakłada to na niego obowiązek, by nie tylko mówić w swoim imieniu, ale także stać się głosem wszystkich, którzy zginęli. Właśnie tak rozumie swoją rolę narrator Innego świata. Daje on świadectwo całkowitej bezbronności każdego wobec absurdalnej potęgi totalitaryzmu, odkrywa cierpiące oblicze człowieka. W szkicu ukazano, jak narrator tworzy polifonię pamięci, w której historia, los drugiego człowieka objawia się jako część własnego losu. Tym sposobem świadectwo tworzy wspólnotę żywych i tych, którzy odeszli, oraz buduje przestrzeń współprzeżywania. Czytelnik, adresat świadectwa, nie tylko przyswaja wiedzę o „trudnych kartach przeszłości”, ale też przeżywa doświadczenie drugiego człowieka, zwraca się do siebie z pytaniem o swoje doświadczenie i swój wybór. W tej przestrzeni między świadectwem jako pytaniem a odpowiedzią rodzi się pamięć kolektywna.

Herling-Grudziński wyprowadza z niebytu ofiary „innego świata”, ale również ujawnia, że odczłowieczenie nie jest wszechmocne. W Innym świecie odczłowieczeniu przeciwstawia się nieprawdopodobnie ciężka walka o godność, jaką toczy także sam narrator, który znajduje w sobie męstwo, aby bezwzględnie poświadczyć niepoświadczalne wprost, powściągliwie i współczująco.

 

  • Aleksandra Dębska-Kossakowska, Gustaw Herling-Grudziński i doświadczenie łagrowe. Wobec pism Hannah Arendt

Doświadczeniem łagrowym naznaczona jest twórczość literacka i krytycznoliteracka Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Przeżycia biograficzne warunkują perspektywę jego pisarstwa – ofiary sowieckiego łagru. Obok literackich świadectw wojny ważne miejsce w jego eseistyce i diarystyce zajmują uwagi i komentarze dotyczące prac na temat Streszczenia 351 totalitaryzmu sowieckiego i faszystowskiego. Herling-Grudziński jest wnikliwym czytelnikiem książek – literackich i naukowych – które podejmują problematykę totalitarnej ideologii.

W  artykule przedstawiono świadectwa lektury pism Hannah Arendt – autorki Korzeni totalitaryzmu. W centrum refleksji Herlinga- -Grudzińskiego znajduje się jednak inne dzieło filozofki – Eichmann w Jerozolimie: rzecz o banalności zła. Pisarz poświęcił mu wnikliwy esej Demon naszych czasów z 1963 roku i do tej książki niemieckiej uczonej powraca w prowadzonych w Dzienniku pisanym nocą rozważaniach. Odwołując się do własnych doświadczeń, konsekwentnie podkreśla trafność etycznego spostrzeżenia Arendt dotyczącego banalności zła i jednocześnie – zwłaszcza w kontekście namysłu nad kondycją Europy końca xx wieku pogrążonej w konfliktach zbrojnych – powtarza wielokrotnie za Arendt ostrzeżenie przed stałą możliwością powrotu zbrodni zeszłego stulecia.

 

  • Zbigniew Kaźmierczyk, „Ręka w ogniu”. Gnostyckie wątki w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Artykuł analizuje Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego pod kątem zapisu gnostyckiego doświadczania egzystencji przez więźniów łagru. Rozpatruje portret Kostylewa i autoportret narratora z perspektywy podobieństwa mentalnego Słowian: Rosjanina i Polaka. Wśród tych przesłanek zwraca uwagę na pokusę popadania w radykalny dualizm ducha i ciała. Ulega jej Rosjanin, a nie ulega Polak, który zatrzymuje się na samej granicy, na progu tej pokusy. Autor dowodzi, że przez Kostylewa przemówiły wieki wierzeń i idei religijnych – żywych w kolektywnej świadomości i nieświadomości Rosjan. Ich proweniencję identyfikuje jako gnostycko-manichejską.

 

  • Jelena Czyżowa, „Osudariewa doroga” Michaiła Priszwina. Próba stworzenia mitopoetyckiego obrazu Gułagu

Michaił Priszwin, pisarz rosyjski (radziecki), pracował nad powieścią Осударева дорога [Osudariewa doroga, Carska droga] przez ostatnich dziesięć lat życia. Zainspirowany zwycięstwem Związku Radzieckiego w drugiej wojnie światowej, próbował na przykładzie budowy niesławnego Kanału Białomorsko-Bałtyckiego stworzyć mitopoetycki, zromantyzowany wizerunek gułagu. Pisarz szczerze wierzył, że zwycięstwo nad faszyzmem było uzasadnieniem represji stalinowskich. Z punktu widzenia autorki artykułu owa próba okazała się porażką.

 

  • Anatol Roitman, „Świadomy swej chwilowej mocy”. Warłam Szałamow i poezja łagrowa

Artykuł odpowiada na pytania, jak uformował się osobisty pogląd autora na poezję łagrową oraz czym jest dla następnych pokoleń poezja łagrowa, pisana na krawędzi życia i śmierci, w otchłani cierpienia. Poezja łagrowa – tragiczna część literatury rosyjskiej, niezbywalny element rosyjskiej kultury – daje świadectwo jednej z najokrutniejszych epok w historii.

 

  • Jewgienij Wasyliew, Stworzone w niewoli. Rosyjska i ukraińska literatura łagrowa w recepcji i interpretacji Ihora Kaczurowskiego

Artykuł przedstawia różne aspekty rosyjskiej i ukraińskiej literatury obozowej, które były przedmiotem badań i interpretacji ukraińskiego poety, prozaika, tłumacza, dziennikarza radiowego i krytyka literackiego Ihora Kaczurowskiego.

Analizie poddano literaturoznawcze podejście Kaczurowskiego do poezji więziennej. Zwrócono uwagę na recepcję przedstawicieli prozy obozowej, poezji i wspomnień autorstwa między innymi Aleksandra Sołżenicyna, Osipa Mandelsztama, Iwana Bahrianego oraz innych. Kaczurowskiego przedstawiono nie tylko jako interpretatora, ale także jako twórcę literatury obozowej i autora wspomnień.

 

  • Tetiana Mychajłowa, „Jestem zachwycony polskimi zwycięzcami ducha i żałuję, że nie jestem Polakiem”. Kwestia tożsamości narodowej w prozie obozowej Wasyla Stusa

Autorka stawia sobie za cel przeanalizowanie mało znanego utworu Wasyla Stusa napisanego w  ostatnich latach życia ukraińskiego poety З таборового зошита [Z obozowego zeszytu] z punktu widzenia problemu tożsamości narodowej. Uważne spojrzenie na biografię pomaga zauważyć polskie korzenie Stusa, a badanie listów pozwala ujawnić jego poważne zainteresowanie polską kulturą, które przejawia się w czytaniu literatury polskiej, nauce języka polskiego oraz przekładach poezji polskiej.

З таборового зошита Stus wyraźnie zachwycał się polskim narodem, wspierając go w walce o niepodległość. Ponadto ukraiński poeta poddawał się nierzadko refleksji nad kwestią tożsamości narodowej Ukraińców, porównując ich do Polaków. Mimo żalu i rozczarowania swoimi rodakami Stus czuł się Ukraińcem i wyrażał nadzieję, że jego naród wreszcie skorzysta z doświadczenia polskich sąsiadów.

 

  • Kamil Pecela, Łagier nie ma w sobie nic z człowieka. O litewskim świadectwie zesłania

Tekst jest próbą prezentacji wspomnień litewskiej autorki Dalii Grinkevičiūtė Litwini nad Morzem Łaptiewów w kilku kontekstach. Przede wszystkim autor zarysowuje biograficzne, historyczne i historycznoliterackie tło związane z Litwą. W artykule przywołane zostały również inne relacje Litwinów, niedostępne jeszcze po polsku. Ponadto usytuowano Litwinów nad Morzem Łaptiewów na mapie literatury łagrowej w ogóle oraz polskiej literatury łagrowej, co może ułatwić odbiór wspomnień w Polsce. Autor tekstu zaproponował perspektywy, z jakich można czytać tekst. Uwypuklił na przykład „kobiecy” charakter narracji – zjawisko analogiczne do tego, które w swoich książkach opisywała Swietłana Aleksijewicz. Tekst wspomnień można także odczytywać jako świadectwo dziecka. Jeszcze innym ważnym aspektem Litwinów… jest napięcie pomiędzy cechami dokumentalnymi i literackimi. Wszystkie te elementy stanowią o tym, że książka Grinkevičiūtė jest ważnym i wyjątkowym zjawiskiem na tle znanej w Polsce literatury łagrowej.

 

  • Ganczo Sawow, Twórcy za kratami. Tragiczne losy przedstawicieli bułgarskich środowisk twórczych w latach 1960–1989

W komunistycznej Bułgarii represje i prześladowania dotknęły licznych przedstawicieli środowisk twórczych. Jednym z nich był autor artykułu, slawista specjalizujący się w literaturach południowosłowiańskich, dziennikarz i tłumacz, skazany na osiemnaście lat więzienia na podstawie sfabrykowanego oskarżenia o wrogie kontakty z ówczesną Jugosławią. Osadzony w więzieniu politycznym w Starej Zagorze, wolność odzyskał po jedenastu latach. Autor kreśli sylwetki kilkunastu swoich współwięźniów i opisuje ich tragiczne losy. Powodem skazania mogły być zarówno zawodowe kontakty zagraniczne, jak i sarkastyczny wierszyk na temat partyjnych liderów, popularyzowanie twórczości Aleksandra Sołżenicyna czy prezentacja w naukowej książce niezgodnych z oficjalną doktryną faktów z przeszłości kraju. Dla niektórych bohaterów artykułu – na przykład pisarza Georgiego Zarkina – więzienne prześladowania zakończyły się śmiercią. Wielu spośród tych, który zostali zwolnieni przed 1989 rokiem, było następnie nękanych i poddanych izolacji. Okres ten przyniósł znaczną liczbę prac wspomnieniowych i literackich, powstałych w więzieniu lub opisujących więzienne bytowanie. Tylko nieliczne ukazały się drukiem.

 

  • Władimir Donew, „Mimo koszmaru przeszłości, bądźmy!” Tematyka obozowa we współczesnej beletrystyce bułgarskiej

Tekst analizuje cztery powieści z ostatnich lat podejmujące tematykę komunistycznych obozów koncentracyjnych. Są to powieści Кротките [Potulni] (2015) Angela Igowa, Поразените [Porażeni] (2019) Teodory Dimowej, Глиненият цар [Gliniany król] (2018) Dobromira Bajczewa, a także Компарсита [La Cumparsita] (2019) Dimityra Szumnaliewa. Skoncentrowano się na cechach artystycznych opisywanych dzieł oraz na oryginalnym podejściu autorów przy opracowywaniu przez nich tematu. Współczesnym autorom bułgarskim udało się po długim okresie zwłoki oddać w sposób adekwatny złożoność konfliktu ideologicznego i aksjologicznego obecną w podjętej tematyce.

 

  • Margreta Grigorowa, Ryzyko bycia bałkanistą. O zasługach kulturowych i przeżytych represjach w biografii Gancza Sawowa

Ganczo Sawow, urodzony w 1930 roku, jest bułgarskim slawistą i bałkanistą, tłumaczem literatur południowosłowiańskich oraz dziennikarzem międzynarodowym z ogromną liczbą osobistych relacji z twórcami z państw byłej Jugosławii i wszystkich krajów słowiańskich. Po kilkuletnim śledzeniu ze strony bułgarskiej bezpieki oraz po odmowie współpracy z nią Sawow został aresztowany i skazany na osiemnaście lat pozbawienia wolności, z których jedenaście (1974–1985) spędził w więzieniu dla więźniów politycznych w Starej Zagorze razem z innymi intelektualistami i twórcami. Niniejszy artykuł prezentuje jego książki o bułgarskim aparacie represyjnym, a także zasługi kulturowe i zainteresowania badawcze.

 

  • Michał Januszkiewicz, Bez-nadzieja samotności czy samotność jako możliwość nadziei? „Skrzydła ołtarza” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w perspektywie egzystencjalizmu chrześcijańskiego

Artykuł stanowi próbę interpretacji dyptyku Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Skrzydła ołtarza (na który składają się dwa opowiadania: Wieża oraz Pietà dell’Isola) w świetle egzystencjalizmu chrześcijańskiego. Zasadniczy problem dotyczy kwestii następującej: czy człowiek jest istotą całkowicie autonomiczną, by nie rzec monadyczną, zamkniętą twierdzą, skupioną wokół własnego „ja” jednostką, z jej przeklętymi i nigdy nierozwikłanymi problemami; problemami statystycznie skalkulowanymi pośród wielu innych sobie podobnych przypadków, nieodwołalnie i z deterministyczną koniecznością naznaczonych przez niedający się przebłagać los? Czy może na odwrót: jest człowiek osobą, która wydaje się zdolna do przekroczenia nieodwołalności własnego losu; egzystencją, której istotą jest przekraczanie własnej nieprzekraczalnej kondycji, stawianie na możliwość wbrew widomej niemożliwości i wiara w to, że możliwe stoi wyżej niż rzeczywiste?

 

  • Magdalena Śniedziewska, Poeci „małych ojczyzn”. Elsa Morante i Gustaw Herling-Grudziński

Proza Elsy Morante i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego nie jest przykładem eksperymentu formalnego, ale wiary w moc opowieści. Herling- -Grudziński, zafascynowany Wyspą Artura, postrzega Morante jako pisarkę, która w niezwykły sposób oddała na kartach powieści wizję Procidy – swojej „małej ojczyzny”. Kreślony przez Morante obraz dzieciństwa i dorastania, mający źródło w opowieściach fundujących europejską kulturę, wzmocniony został za pomocą mitycznej narracji. Ta forma – twierdzi autorka – nieobca jest również Herlingowi-Grudzińskiemu, podejmującemu literackie, epifaniczne próby powrotu do Suchedniowa.

  • Wojciech Kudyba, Świat zniewolony. Obrazy więzienne w poezji Jana Polkowskiego

W poezji Jana Polkowskiego pojawiają się liczne metafory świata jako łagru. Ich tłem są obrazy Nowej Huty, Polski lat stanu wojennego lub sowieckiej Rosji. Metafory te nie mieszczą się jednak w obszarze konwencji poezji patriotyczno-martyrologicznej. Do istotnych cech poezji autora Elegii z Tymowskich Gór należy przecież napięcie pomiędzy historią a transcendencją. Przybiera ono rozmaite kształty. Odnosi się do dychotomii polityki i etyki, zapomnienia i pamięci, wartości i nicości. Podmiot omawianej twórczości znajduje się w osobliwym „pomiędzy” – pomiędzy historiozoficznym pesymizmem i eschatologicznym optymizmem. Daleki jest zarówno od wiary w ocalającą moc pochodu dziejów, jak i zwątpienia w możliwość ratunku przychodzącego spoza granic naszej rzeczywistości.

 

  • Anna Spiechowicz, „I tak brakuje czarnych mi sucharów”. Dramatyczny los jednostki w niewoli sowieckiej na przykładzie twórczości Jacka Kaczmarskiego

Artykuł jest analizą trzech utworów Jacka Kaczmarskiego podejmujących temat sowieckiej niewoli: Czarnych sucharów, Świadków, Przypowieści prawdziwej o szaliku. W szkicu zarysowano sposób ukazywania przez poetę dramatycznych losów jednostek, które znalazły się w tragicznych okolicznościach, zagrażających ich przetrwaniu. Rozważania są osadzone w kontekście historycznym. Do analizy wymienionych utworów autorka wykorzystuje kategorie takie jak świadectwo, postpamięć, zwrot ku rzeczom.

 

 

Spis treści

 

OD REDAKCJI / 13

WYKAZ STOSOWANYCH SKRÓTÓW / 17

WOJCIECH LIGĘZA
Świadectwa polskich pisarzy. Literatura łagrowa / 19

MARCIN ZWOLSKI
Łagry, zesłanie, śmierć… Polacy w sowieckim „innym świecie” / 93

INNY ŚWIAT

SWIETŁANA PANICZ
Narrator jako świadek. Praca pamięci w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-
-Grudzińskiego / 111

ALEKSANDRA DĘBSKA-KOSSAKOWSKA
Gustaw Herling-Grudziński i doświadczenie łagrowe. Wobec pism Hannah
Arendt / 129

ZBIGNIEW KAŹMIERCZYK
„Ręka w ogniu”. Gnostyckie wątki w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-
-Grudzińskiego / 143

ŁAGIER NARODÓW

JELENA CZYŻOWA
„Osudariewa doroga” Michaiła Priszwina. Próba stworzenia mitopoetyckiego
obrazu gułagu / 163

ANATOL ROITMAN
„Świadomy swej chwilowej mocy”. Warłam Szałamow i poezja łagrowa ..167

JEWGIENIJ WASYLIEW
Stworzone w niewoli. Rosyjska i ukraińska literatura łagrowa w recepcji
i interpretacji Ihora Kaczurowskiego / 179

OŁEKSANDRA WASILJEWA
„Sad Hetsymanśkyj” Iwana Bahrianego. Przykład ukraińskiej prozy
łagrowej / 193

TETIANA MYCHAJŁOWA
„Jestem zachwycony polskimi zwycięzcami ducha i żałuję, że nie jestem
Polakiem”. Kwestia tożsamości narodowej w prozie obozowej Wasyla
Stusa / 205

KAMIL PECELA
Łagier nie ma w sobie nic z człowieka. O litewskim świadectwie
zesłania / 223

GANCZO SAWOW
Twórcy za kratami. Tragiczne losy przedstawicieli bułgarskich środowisk
twórczych w latach 1960–1989 / 235

WŁADIMIR DONEW
„Mimo koszmaru przeszłości, bądźmy!” Tematyka obozowa we współczesnej
beletrystyce bułgarskiej /  247

MARGARETA GRIGOROWA
Ryzyko bycia bałkanistą. O zasługach kulturowych i przeżytych represjach
w biografii Gancza Sawowa / 261

HERLING-GRUDZIŃSKI I KONTYNUACJE

MICHAŁ JANUSZKIEWICZ
Bez-nadzieja samotności czy samotność jako możliwość nadziei? „Skrzydła
ołtarza” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w perspektywie egzystencjalizmu
chrześcijańskiego /  287

MAGDALENA ŚNIEDZIEWSKA
Poeci „małych ojczyzn”. Elsa Morante i Gustaw Herling-Grudziński .299

WOJCIECH KUDYBA
Świat zniewolony. Obrazy więzienne w poezji Jana Polkowskiego .......317

ANNA SPIECHOWICZ
„I tak brakuje czarnych mi sucharów”. Dramatyczny los jednostki w niewoli
sowieckiej w twórczości Jacka Kaczmarskiego /  329

 

 

Wydawca: Instytut Literatury
Redakcja: Justyna Pyzia, Józef M. Ruszar
Skład, łamanie, przygotowanie do druku: Estera Sendecka
Korekta: Pracownia Mole, Adrian Kyć
ISBN 978-83-66359-38-3

Koszty dostawy Cena nie zawiera ewentualnych kosztów płatności

Kraj wysyłki:
do góry
Sklep jest w trybie podglądu
Pokaż pełną wersję strony
Sklep internetowy Shoper.pl