Jadąc do ciebie. Szkice o poezji Jacka Podsiadły – Tomasz Dalasiński

Zaproponowane w tych rozważaniach propozycje interpretacji wybranych obszarów problemowych poezji Jacka Podsiadły umożliwiają, jak się zdaje, postawienie hipotezy o próbie stworzenia przez autora Arytmii pewnej indywidualnej mitobiografii literackiej. Mitobiografia ma na celu, po pierwsze, ukazanie podmiotu jako jednostki interioryzującej zewnętrzność i uznającej ją za to, co od początku własne, a po drugie - unaocznienie występowania wielości równorzędnych, niestopniowalnych, niehierarchizowalnych i niewaloryzowalnych prawd i teorii rzeczywistości.

"Jadąc do ciebie". Szkice o poezji Jacka Podsiadły to napisana z wielką kulturą książka, świadectwo pasji odkrywcy i erudycji badacza, ponadto - co nie jest bez znaczenia - zajmująca w lekturze. Niewątpliwie wzbogaca ona obraz twórczości jednego z ważniejszych poetów roczników 60.

Ambicją autora jest przyjrzenie się temu, w jaki sposób głos Jacka Podsiadły jest świetnie ustawiony, jakie strategie pisarskie i style wypowiedzi lirycznych dominują i sprawiają, że ów poetycki idiom jest rozpoznawalny wśród innych głosów poetyckich, oryginalny i niepowtarzalny.

z recenzji dr. hab. Pawła Tańskiego oraz dr. hab. Tomasza Cieślaka, prof. UŁ

Wstęp

Bardzo krótkie wprowadzenie

Twórczość poetycka Jacka Podsiadły należy – obok między innymi poezji Marcina Świetlickiego i Andrzeja Sosnowskiego oraz prozy narracyjnej Olgi Tokarczuk, Jerzego Pilcha czy Andrzeja Stasiuka – do najczęściej przywoływanych i komentowanych zjawisk w literaturze polskiej po roku 1989 (a już na pewno w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku i – co uznać należy za swego rodzaju renesans tej twórczości – po 2010 roku). Powodów tego stanu rzeczy jest co najmniej kilka; za najważniejsze z nich uznać trzeba, jak się zdaje, to, że autor Dobrej ziemi dla murarzy zdecydował się na zastosowanie w swoich wierszach strategii w poezji polskiej zadomowionych, ale nigdy, przynajmniej na naszym gruncie, nieeksploatowanych z taką częstotliwością i w takim zakresie (mam tutaj na myśli tak czy inaczej pojmowane: autobiograficzność, autentyczność, „życiopisanie”, prywatność i subrealistyczność, które stały się znakami rozpoznawczymi idiomu poetyckiego Podsiadły), oraz to, że strategiom tym pozostaje wierny, jednocześnie rozbudowując je i wzbogacając (na przykład przez swoisty „romans” z neoklasycyzmem), co czyni z jego poezji zjawisko idiomatyczne, łatwo rozpoznawalne i przyjazne czytelnikowi mocno usytuowanemu w polskiej tradycji literackiej.

Jest rzeczą oczywistą, że wymienione kategorie nie wyczerpują potencjalności interpretacyjnej tej literatury (na ile zresztą są to określenia fortunne, a na ile krytycznoliterackie etykiety czy wręcz łatki niewytrzymujące konfrontacji z wciąż przecież ewoluującym materiałem poetyckim, to sprawa na odrębną dyskusję). Dostrzegali to już pierwsi krytycy tej twórczości, ale dobitnie stwierdzić to można dopiero w perspektywie ponad trzydziestu lat, które minęły od debiutu książkowego Podsiadły. Ten dystans czasowy pozwala na zastosowanie do tej poezji metodologii badań historycznoliterackich, co z kolei umożliwia uchwycenie tych jej płaszczyzn, których – z przyczyn niezależnych – nie była w stanie uchwycić krytyka literacka lat 90. ubiegłego stulecia.

Interesującym – ale i niezwykle trudnym oraz czasochłonnym – zadaniem, jakie postawić przed sobą może historyk literatury polskiej końca XX wieku, jest stworzenie monografii twórczości (choćby tylko poetyckiej) Podsiadły. Niniejsza książka nie ma takich ambicji; stanowi ona zaledwie zamknięty w obrębie czterech części („Ja”, „Ja”+, „Ja” + świat oraz „Ja” + inni) przegląd kilkunastu najważniejszych perspektyw, z których analizować można wiersze autora Nieszczęścia doskonałego: autofikcjonalności i autobiograficzności, geobiograficzności, „udziennikawiania” tekstu poetyckiego, poetyckości „języka ciszy”, starości, cielesności, czasowości, przestrzeni miejskiej, folkloru, ekologiczności (i ekozoficzności), religijności, buntu i (auto)erotyczności, a także relacji między poezją Podsiadły a poezją Czesława Miłosza (który, jak wolno sądzić, jest tutaj jednym z ważniejszych punktów odniesienia) oraz wierszami Podsiadły a twórczością Tomasza Różyckiego. Autor tej książki ma świadomość, że problematyka, którą się zajmuje, to zaledwie wierzchołek góry lodowej, co więcej – że przedstawione propozycje czytania wierszy Podsiadły czy egzemplifikowania za ich pomocą pewnych teoretycznych założeń pozostają tylko propozycjami, ze swej natury cząstkowymi i dyskutowalnymi. Ma też jednak nadzieję, że ta publikacja stanowić może przyczynek i punkt wyjścia do pogłębionych badań nad innymi wymiarami poezji Podsiadły, a nawet do opracowania monografii jego twórczości.

Niezależnie od tego, czy taka monografia kiedykolwiek powstanie, wydaje się, że badanie wybranych elementów tego – jak to już zostało powiedziane – jednego z najważniejszych projektów poetyckich lat 90. jest nie tylko wartościowe i płodne poznawczo dla badaczy literatury końca minionego wieku, ale i ciekawe dla tych czytelników, dla których poezja Podsiadły stanowiła lub wciąż stanowi symbol przemian zachodzących w poezji polskiej w ostatnich trzydziestu kilku latach. Jest to zresztą tym bardziej ważkie, im bardziej ci, którzy mieli okazję zetknąć się z twórczością autora Kry, utwierdzają się w przekonaniu, że poezja Podsiadły w sposób szczególny nakierowana jest na kontakt z Innym – że opowiadając o jakimś „ja”, jednocześnie ustawicznie poszukuje dla tej opowieści czytelniczej kontrasygnaty (mówiąc metaforycznie, można by rzec, iż wiersze Podsiadły istnieją po to, aby nieustannie „jechać” w stronę czytelnika – i stąd właśnie pomysł na pierwszą część tytułu tej książki, będącą jednocześnie tytułem słynnego poematu Podsiadły).

***

Zebrane w tej publikacji szkice powstawały na przestrzeni niemal dekady (2009–2018) i przy różnych okazjach, stąd też ich niejednorodna poetyka, objętość i różne sposoby skonstruowania. W obrębie książki przenikają się, ścierają, ale w gruncie rzeczy współistnieją dyskursy historycznoliteracki i krytyczny, co jednak wydaje się uprawnione z dwóch powodów: po pierwsze – dlatego że materiałem analitycznym jest twórczość poety wciąż aktywnego i, co chyba nawet ważniejsze, nadal artystycznie się rozwijającego; po drugie – z powodu wewnętrznego przekonania autora (popartego chociażby rozważaniami Anny Nasiłowskiej), iż pisanie o literaturze w gruncie rzeczy sytuuje się w obszarze niepodzielnego critique littéraire, będącego trybem wypowiedzi o charakterze hybrydycznym i heterogonicznym. Autor ma nadzieję, że te fakty, które mogą być postrzegane jako mankamenty, zostaną mu wybaczone, a może nawet staną się wartościami pokazującymi, z jak odmiennych punktów widzenia spoglądać można na poezję Podsiadły.

Spis treści

Bardzo krótkie wprowadzenie / 15

I. „JA” / 19
Autofikcje/autobiografizacje. Część I: Rys teoretyczno-historyczny / 21
Autofikcje/autobiografizacje. Część II: Autobiograficzne autofikcje w poezji Jacka Podsiadły / 41
Między poezją a dziennikiem intymnym / 81
„ja” przed „Ja”. Dziecko i pre-biografia (Nie teraz jestem szczęśliwy) / 99

II. „JA”+ / 109
Być starszym, niż się jest. Dwa warianty przemijania (notatki na marginesach Wychwytu Grahama) / 111
Do/prawdy? Kilka uwag o cielesności / 128
Podmiot jako figura (bez)czasu / 139
Cisza skryta w języku. Glosa do jednego wersu z wiersza Dukszty, wieczór / 155

III. „JA” + ŚWIAT / 161
Przestrzeń miejska i jej przekraczanie (przyczynek antropologiczny) / 163
Ludowość jako element rzeczywistości. Rekonesans / 173
„Człowiek-po-człowieku”. Natura/przyroda/ekozofia (Ósmy wiersz ekozoficzny)  193
Anarchia i doświadczenie, czyli od dekonstrukcji religii do „słabej” metafizyki / 207
Bunt w zawieszeniu. Próba lektury Wigilii / 223

IV. „JA” + INNI  /231
Podsiadło vs. Miłosz (wokół Sarajewa) / 233
Geobiografia/biogeografie. Kategoria miejsca we wczesnych wierszach Jacka Podsiadły i Tomasza Różyckiego (rozpoznania wstępne) / 251
Autoerotyczność. Trzy odsłony (Krasicki – Podsiadło – Wiedemann ) / 265

Bardzo krótkie zakończenie / 279

Wydawcy: Instytut Literatury, Wydawnictwo Naukowe UKSW
Miejsce i rok wydania: Kraków–Warszawa 2019
Redakcja językowa: Paulina Bieniek
Korekta i adiustacja: Aleksandra Brambor-Rutkowska, Adrian Kyć
Skład i łamanie: Estera Sendecka
ISBN 978-83-66359-13-0
ISBN 978-83-8090-652-5