Nowy Napis. Liryka, epika, dramat nr 11 i 12

Zestaw obejmuje dwa numery Kwartalnika Kulturalnego "Nowy Napis" poświęcone stanowi wojennemu.

Kwartalnik Kulturalny „Nowy Napis. Liryka, epika, dramat” nr 11

„Ludzie wyrwani nagle z ciasnych klatek w blokach / Unieśli się nad miastem, zniknęli w obłokach […] Powietrze skamieniało. Chcieli frunąć wyżej / Lecz zostali w tym locie rozpięci na krzyżu” – zapisał Ernest Bryll w wierszu z lutego 1981 roku. I choć nie był to jeszcze czas wojny polsko-jaruzelskiej, w wersach tych poeta niejako przewidział próbę rozprawy z ideałami Sierpnia ’80, jaką już niebawem podjęła peerelowska junta wojskowa. W czterdziestą rocznicę wprowadzenia stanu wojennego prezentujemy Czytelnikom dwa numery „Nowego Napisu” dotyczące rzeczywistości, jaka nastała w Polsce po 13 grudnia 1981 roku. Oba są niejako kontynuacją ubiegłorocznego podwójnego zeszytu poświęconego „Solidarności”, w którym opisaliśmy dzieje ruchu od jego początku aż do niesławnej grudniowej daty. Jeśli „solidarnościowy karnawał” uznamy za pierwszy akt starcia z Polską Rzeczpospolitą Ludową, walkę w stanie wojennym nazwać możemy „drugim starciem” – i stąd też tytuł 11 oraz 12 numeru „Nowego Napisu”.

W numerze 11 zebraliśmy literaturę faktu oraz materiały dokumentujące ubiegłą epokę: zarówno powstające w tamtym czasie fragmenty dzienników, jak i spisane po latach wspomnienia, relacje, omówienia przeszłych wydarzeń. Możliwie różne są też perspektywy, z jakich będziemy oglądać ówczesną rzeczywistość: w tekstach znajdziemy głosy bezpośrednich oraz pośrednich świadków, systematyczny wykład, ale i socjologiczny esej. Jako Wstęp wybraliśmy szkic Zbigniewa Stawrowskiego, w którym autor analizuje postać Wojciecha Jaruzelskiego jako Pierwszego Sekretarza – zarządcy jednej z prowincji sowieckiego imperium, wykonawcy rozkazów moskiewskiej „centrali”

Dział Branka 13.12 otwiera wstrząsająca relacja Krzysztofa Pluszczyka ze strajku, a następnie pacyfikacji kopalni Wujek. Po niej prezentujemy wspomnienia Stanisława Czerniawskiego z protestu pracowniczego w Zakładach Górniczych w Polkowicach oraz Jana Romańskiego z buntu przeciwko reżimowi w katowickiej kopalni Staszic. O swoje prawa walczyli także zatrudnieni w ówczesnej Hucie im. Lenina w Krakowie, o czym dowiemy się z opowieści Jana Ciesielskiego. Magdalena i Marek Czachorowie rozmawiają o strajku studenckim i próbach ratowania podziemnej poligrafii w Gdańsku. Z tą historią bezpośrednio wiążą się losy matki Marka Czachora – Ewy Kubasiewicz-Houée, która za rozpowszechnianie ulotek wzywających do czynnego oporu przeciwko stanowi wojennemu została skazana na najwyższy wówczas wyrok – 10 lat więzienia. Ofiarą „branki” padła też działaczka „Solidarności” w łódzkim Stomilu Janina Gotner (primo voto Kończak), której w trakcie internowania odebrano córki i umieszczono je w domu dziecka. Uwięzienia w grudniu udało się z kolei uniknąć Stanisławowi Jałowieckiemu. Dzięki temu, działając w ukryciu, mógł próbować odtwarzać podziemne struktury związkowe, o czym opowiada w swojej relacji. Tyle szczęścia nie miał Adam Macedoński. Milicjanci przyszli po niego 13 grudnia i zaraz potem wywieźli wraz z innymi opozycjonistami w nieznanym kierunku. Tej samej nocy zatrzymano też Józefa Marię Ruszara, który opisuje nocną drogę do obozu dla internowanych w Białołęce (dziś część Warszawy). Jeszcze inną perspektywę przynoszą wspomnienia Andrzeja Mietkowskiego, którego stan wojenny zastaje w Paryżu i to tam właśnie obserwuje on pierwsze reakcje Zachodu oraz emigracji na tragiczne wydarzenia w Polsce. Dział kończymy dwoma „nowelkowymi” świadectwami, które pokazują tamtą epokę również jako czas tragifarsy. Nieświadomy niczego Roman Wróblewski – wówczas uczeń technikum – przychodzi 13 grudnia do kościoła w kurtce moro, zaś Roman Zwiercan tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego postanawia przekroczyć zieloną granicę z Czechosłowacją, aby później wyjechać do Afganistanu i tam walczyć z wojskami ZSRR…

W dziale Ukrywający się osobisty i polityczny portret Kornela Morawieckiego, założyciela Solidarności Walczącej, kreśli Artur Adamski, odsłaniając nie tylko wiele ciekawostek z życia bohatera tekstu, ale i z realiów podziemia. Kwestionujący natomiast „cud konspiracji” tekst Pawła Bąkowskiego pozwala inaczej niż dotychczas spojrzeć na grę służb specjalnych z solidarnościową opozycją.

W dziale Więzienia znajdziemy kolejne fragmenty wspomnień Ewy Kubasiewicz-Houée, dzieje jej walki z upokarzającym aparatem fizycznej i psychicznej opresji, tym razem z aresztu w Grudziądzu i na bydgoskim Fordonie. Przeczytamy relację Elżbiety Kwiatkowskiej-Wyrwisz z pobytu w zakładzie karnym przy Kleczkowskiej we Wrocławiu oraz w ośrodku odosobnienia w Gołdapi; bardzo osobistą korespondencję Jarosława Brody; wspomnienia Edwarda Wryszcza z internowania w byłej filii hitlerowskiego obozu Gross-Rosen w Kamiennej Górze i wreszcie swoisty przewodnik po więzieniach stanu wojennego – od aresztu śledczego przy ulicy Montelupich w Krakowie, przez zakłady w Raciborzu i Strzelcach Opolskich po Kłodzko i Strzelin – w wypowiedzi Adama Kramarczyka. Niezwykle ciekawie prezentuje się dwugłos o obozie dla internowanych w Białołęce. Relacja Marka Zielińskiego obejmuje bowiem czas od zaostrzonego rygoru w grudniu 1981, poprzez stopniowe łagodzenie represji i zmniejszanie liczby osadzonych. Z kolei fragmenty listów Michała Bukojemskiego do żony, pochodzące z sierpnia 1982, ukazują zmierzch aparatu białołęckiego terroru i przekształcanie się obozu w miejsce przymusowych „wczasów”. Natomiast szerszy, nie tylko więzienny, kontekst przynosi opowieść Andrzeja Słowika pomyślana jako ponadjednostkowa biografia opozycjonisty. Przeczytamy zatem w niej historię rozpoczynającą się od dziecięcych doświadczeń komunistycznej rzeczywistości po dojrzałą konspiracyjną działalność. Pewien bohaterski model znajdziemy także w wywiadzie, który z Leszkiem Jaranowskim przeprowadziła Magdalena Maliszewska. Uczestnik tamtych wydarzeń wspomina w nim czasy spędzone w wojsku wśród podobnych sobie opozycjonistów, karnie wcielonych do armii i przewiezionych do obozu w Czerwonym Borze.

Dział Bez cenzury zawiera teksty przybliżające funkcjonowanie wydawniczego podziemia, ale też Radia Wolna Europa, o którym traktuje przekrojowy szkic Konrada W. Tatarowskiego. Znajdziemy tu relacje „z pierwszej ręki”, jak wspomnienia o historii dwumiesięcznika „Arka”, które spisał Ryszard Terlecki, czy fragmenty dziennika Mirosława Mateusza Wyrwicha towarzyszące powstawaniu „Tygodnika Wojennego”. Rangę osobistego świadectwa posiada także szkic Roberta Tekielego, w którym redaktor naczelny „brulionu” przypomina genezę oraz późniejszą historię periodyku zwanego „happeningiem ciągłym w czasie”. Jako porządkujący komentarz historyczny dotyczący prasy drugoobiegowej wybraliśmy artykuł Cecylii Kuty. Badaczka prezentuje w nim przegląd najważniejszych pism bezdebitowych powstałych po 13 grudnia 1981 roku. W dalszej części z krajowego frontu walki z komunistyczną opresją, przenosimy się za granicę. Dwie centralne postacie paryskiej emigracji solidarnościowej, Mirosław Chojecki i Bronisław Wildstein w rozmowie z Andrzejem Szozdą po latach wracają do wydawanego w latach 80. we Francji magazynu „Kontakt”. Swoisty przegląd prasy kończy dotąd niepublikowany, a napisany dla paryskiej „Kultury” szkic Marka Zielińskiego, w którym autor, w większości z dezaprobatą, odnosi się do poziomu emigracyjnych pism powstałych po 13 grudnia 1981 roku.

W osobnym dziale przypominamy o kobietach „Solidarności”. Niech Pani będzie dla niego tłem to nie tylko tytuł tekstu, lecz także dosłowny cytat, który usłyszała w „podziękowaniu” za swoje zasługi Anna Walentynowicz. Marta Dzido po raz kolejny przypomina, jak wielką rolę w „Solidarności” odegrały kobiety oraz jak ta rola została zmarginalizowana i zapomniana. Przykładem, jednym z wielu, jest historia Krystyny Stachowiak przedstawiona w relacji Wolna Polka. Portret solidarnościowych bojowniczek dopełnia w numerze 11 reportaż Magdaleny Maliszewskiej, która spisała świadectwa czternastu bardzo różnych bohaterek zaangażowanych w działalność opozycyjną.

Dział Kościół w stanie wojennym skupia się na dwóch kluczowych duchownych tamtych lat: Janie Pawle II i księdzu Jerzym Popiełuszce. Druga pielgrzymka polskiego papieża do ojczyzny, w roku 1983, opisana jest tu oczyma bezpośrednich świadków, z intensywnością, jaką dać może tylko smak detalu. We wspomnieniach Artura Adamskiego wędrujemy przez wrocławskie ulice wraz z wielotysięcznym tłumem poruszonym bliską perspektywą spotkania z ówczesnym biskupem Rzymu. W dzienniku Jacka Adamczyka pojawiają się z kolei migawki z papieskiej mszy świętej odprawionej na krakowskich Błoniach. Stamtąd przenosimy się na Wawel, by w mikrorelacji Józefa Marii Ruszara odnaleźć już nie perspektywę oddalenia, lecz bliskość dialogu twarzą w twarz, wysłuchać krótkiej rozmowy z Janem Pawłem II, która autorowi zapadła w pamięć nie przez swą treść, lecz ciężar gatunkowy spotkania po latach. W dalszej części własnym głosem przemawia ksiądz Jerzy Popiełuszko. Słyszymy go w wybranych kazaniach z okresu stanu wojennego. Jednak kapelan „Solidarności” głosił Słowo nie tylko z ambony, przemawiał już wcześniej swoim życiem, o czym przekonujemy się, czytając świadectwo księdza Jana Sochonia.

W „Szkicach” Wiesław Gumuła pisze o koncepcjach ustroju państwa polskiego, jakie w latach 80. kreśliła zarówno opozycja, jak i strona reżimowa. Z kolei Krzysztof Korżyk pochyla się nad solidarnościową myślą społeczną (czy nawet filozoficzną), między innymi w kontekście programowej apolityczności tego ruchu.

Numer zamyka kalendarium stanu wojennego sporządzone przez Romana Graczyka.

Bardzo ważną część kwartalnika stanowi jego oprawa graficzna, o wiele obszerniejsza niż zazwyczaj. Tworzą ją fotografie dokumentalne i artystyczne autorstwa wielu twórców, między innymi Józefa Barana, Michała Bukojemskiego, Erazma Ciołka, Jarosława Macieja Goliszewskiego, Stanisława Markowskiego, Andrzeja Stawiarskiego. Prezentowany przez nas zbiór jest właściwie autonomicznym albumem dotyczącym wydarzeń od momentu wprowadzenia stanu wojennego, następnie ukazującym życie w obozach internowania, wreszcie zaś walki uliczne, demonstracje, oraz pogrzeb księdza Jerzego Popiełuszki.

~ Redakcja 

Spis treści

Słowo wstępne / 5
ZBIGNIEW STAWROWSKI
Dylematy i rozterki pierwszego sekretarza [2002] /11

Branka 13.12 /21

KRZYSZTOF PLUSZCZYK
Przerwana „dziesiątka”. Strajk w kopalni Wujek /23

STANISŁAW CZERNIAWSKI
Ranna zmiana nie zjeżdża /31

JAN ROMAŃSKI
Czystka / 34

JAN CIESIELSKI
Co zrobi Huta Lenina? /36

MAGDALENA I MAREK CZACHOROWIE
„To jest mój syn” / 41

EWA KUBASIEWICZ-HOUÉE
Bez prawa powrotu (fragmenty) [2005] /46

JANINA GOTNER
La pasionaria / 59

STANISŁAW JAŁOWIECKI
„Nie boi się pan?” / 64

ADAM MACEDOŃSKI
„Wszystkim więźniom daj wytrwałość” /71

JÓZEF MARIA RUSZAR
Paszport do Paryża / 74

ANDRZEJ MIETKOWSKI
Telefon o 5 rano / 78

ROMAN WRÓBLEWSKI
Spojrzenia / 81

ROMAN ZWIERCAN
Jak tylko wyjdę! / 83

Ukrywający się /87

ARTUR ADAMSKI
Kornel i jego ludzie. O Solidarności Walczącej / 89

PAWEŁ BĄKOWSKI
Raport Rozyny / 104

Więzienia / 115

EWA KUBASIEWICZ-HOUÉE
W więzieniach [2005] / 117

ELŻBIETA KWIATKOWSKA-WYRWISZ
„Pani tu nie przyjechała na wczasy”. Wspomnienia z internowania / 129

ADAM KRAMARCZYK
Więzienia 1982–1983
Mogilska, Montelupich, Racibórz, Strzelce, Kłodzko, Strzelin… / 134

JAROSŁAW BRODA
Ślady internowania [1981–1982] / 141

EDWARD WRYSZCZ
Filia / 149

MAREK ZIELIŃSKI
Obóz w Białołęce. Zapiski na gorąco [1982] / 152

MICHAŁ BUKOJEMSKI
Bez kontroli uboli. Listy do małżonki [1982] / 159

ANDRZEJ SŁOWIK
„Solidarność” moje życie / 172

Na krzywdę trzeba reagować.
Z LESZKIEM JARANOWSKIM, działaczem „Solidarności” i podziemnym drukarzem
rozmawia MAGDALENA MALISZEWSKA / 190

Bez cenzury / 199

MIROSŁAW MATEUSZ WYRWICH
„Tygodnik Wojenny” / 201

RYSZARD TERLECKI
Moja historia „Arki” [1990] / 210

ROBERT TEKIELI
„bruLion”. Pierwsza krew / 216

CECYLIA KUTA
Od gazetek po almanachy. Pisma drugiego obiegu po 13 grudnia 1981 roku / 224

Z lotu ptaka
Z MIROSŁAWEM CHOJECKIM i BRONISŁAWEM WILDSTEINEM
o miesięczniku „Kontakt” rozmawia ANDRZEJ SZOZDA / 233

MAREK ZIELIŃSKI
Bez cenzury. Przegląd nowych pism emigracji [1986] / 247

KONRAD W. TATAROWSKI
Radio Wolna Europa w walce o wolność słowa w Polsce w latach 1952–1989 / 268

Kobiety „Solidarności” / 283

MARTA DZIDO
Niech pani będzie dla niego tłem / 285

MAGDALENA MALISZEWSKA
Czternaście kobiet. Głosy działaczek „Solidarności” / 292

MARTA DZIDO
Wolna Polka. Portret działaczki Krystyny Stachowiak / 307

Kościół w stanie wojennym / 317

ARTUR ADAMSKI
Ojciec Święty we Wrocławiu / 319

JACEK ADAMCZYK
Czerwiec 1983. Jan Paweł II w Polsce / 328

JÓZEF MARIA RUSZAR
Dwa razy Papież /  333

KS. JERZY POPIEŁUSZKO
Trzy kazania [1982] / 337

KS. JAN SOCHOŃ
Jestem człowiekiem szczęśliwym. Wspomnienie o księdzu Jerzym Popiełuszce / 345

Szkice / 353

WIESŁAW GUMUŁA
Ferment intelektualny i nastroje społeczne w Polsce
w okresie od lipca 1983 do czerwca 1989 roku / 355

KRZYSZTOF KORŻYK
Kolaps gwiazdy pierwszej jasności. Solidarność i meandry jej filozofii / 370

Kalendarium /  387

ROMAN GRACZYK
Kalendarium – stan wojenny / 389

Kwartalnik Kulturalny „Nowy Napis. Liryka, epika, dramat” nr 12

„słucham hałasu bębnów barbarzyńskich wrzasków / doprawdy niepojęte że Miasto jeszcze się broni” – tak pisał Zbigniew Herbert w wierszu Raport z oblężonego Miasta. Powtarzając „i tylko sny nasze nie zostały upokorzone” nie tylko artyści słowa stanęli w szeregu na różnych frontach stanu wojennego. W niniejszym, 12 numerze „Nowego Napisu” kontynuujemy opis polskiej rzeczywistości po 13 grudnia 1981. Aktualny zeszyt poświęcony jest głównie twórczości literackiej i artystycznej tamtych czasów.

Dział „Liryka” otwierają dwa archiwalne szkice Włodzimierza Boleckiego z lat 80. Oba stanowią nie tylko cenne świadectwo epoki, lecz także krytycznoliterackie kompendium najistotniejszych tomików okresu stanu wojennego. Z perspektywy współczesnej wątek ów podejmuje Adam Leszkiewicz, który w swym artykule skupia się na motywach słabiej obecnych w refleksji nad poezją tamtego czasu. Kolejne szkice są już bardziej szczegółowe: Roman Honet pisze o ówczesnej twórczości pokolenia Nowej Fali, zaś Konrad W. Tatarowski – o poetach związanych z bezdebitowym, a później emigracyjnym czasopismem „Puls”. W dziale znajdziemy także artykuły poświęcone konkretnym poetom. Iwona Grabska-Gradzińska przygląda się wierszom Jacka Kaczmarskiego, Zbigniew Chojnowski – Anny Kamieńskiej, z kolei Józef Maria Ruszar – utworom religijnym Jana Polkowskiego. Przypominamy także lirykę Tadeusza Nowaka (Pacierz sierpniowy opatrzony interpretacyjnym dwugłosem Ruszar – Honet) oraz Ernesta Brylla. Poetyckie reakcje Rosjan na wprowadzenie stanu wojennego w Polsce – wiersze Josifa Brodskiego i Natalii Gorbaniewskiej – prezentujemy w nowych przekładach Krzysztofa D. Szatrawskiego, do nich zaś dołączamy szkic Nikity Kuznetsova.

Dział „Epika” otwiera esej Marka Zielińskiego o Rozmowach polskich latem 1983 Jarosława Marka Rymkiewicza, jednej z najsłynniejszych prozatorskich książek tamtych czasów. Przypominamy też, opatrzone szkicem Macieja D. Woźniaka, cztery opowiadania z niemniej sławnego zbioru Raport ze stanu wojennego Marka Nowakowskiego oraz ustęp z powieści Cztery dni Łazarza Bernarda Nowaka.

W dziale „Dzienniki, pamiętniki” przedrukowujemy obszerny fragment diariusza Jana Józefa Szczepańskiego z lat 1980–1983. Jako historycznoliteracki komentarz do dzieła tego autora wybraliśmy szkic Andrzeja Sulikowskiego. Z kolei w osobnym artykule Roman Graczyk porównuje ze sobą dzienniki internowania Andrzeja Drawicza, Waldemara Kuczyńskiego i Tadeusza Mazowieckiego. Jeszcze inną perspektywę znajdziemy we fragmentach niepublikowanego dotąd diariusza więziennego Stefana Szaciłowskiego. Przygotowania do emigracji po internowaniu obserwujemy we wspomnieniach Piotra Załuskiego, zaś wyimki dzienników Jacka Adamczyka ukazują stan wojenny – już oczyma emigranta w Paryżu.

W dziale „Dramat” Tadeusz Kornaś i Tomasz Miłkowski opowiadają o teatrze podziemnym doby stanu wojennego. Marcin Miętus tropi natomiast wątki solidarnościowe we współczesnych polskich dramatach ożywiających opozycyjne mity i legendy. Ponadto prezentujemy zapis słuchowiska Pawła Tomczyka, w którym autor ukazuje absurdy komunistycznej dyktatury. Jako omówienie tego dzieła wybraliśmy szkic Adama Karola Drozdowskiego.

W dziale „Film” wracamy do dwóch produkcji z lat 80. Jędrzej Soliński pisze o słynnym Dantonie Andrzeja Wajdy, nakręconym w czasie stanu wojennego we Francji, a Andrzej Szpulak – o Zabić księdza Agnieszki Holland, obrazie osnutym na wydarzeniach związanych ze śmiercią księdza Jerzego Popiełuszki.

W części zatytułowanej „Sztuka” o podziemnej działalności artystów w Warszawie opowiada Jarosław Maciej Goliszewski, zaś w Krakowie – Jacek Sroka w rozmowie z Katarzyną Kachel. O tym, że ludzie godzą się na wizerunek „złych” czy „okrutnych”, ale nie chcą być w oczach innych śmieszni, wiedział już Molière i wiedzieli o tym twórcy Pomarańczowej Alternatywy. Absurdy PRL-owskiej rzeczywistości zostały w znakomity sposób uchwycone w działaniach wrocławskich artystów. Opisując rozwój ruchu Katarzyna Uczkiewicz stawia pytanie, czy powinniśmy dziś mówić o nim w kategoriach polityki, czy jednak bardziej sztuki.

Oprawę graficzną numeru stanowią reprodukcje malarskich dzieł Jacka Sroki i Tadeusza Boruty oraz liczne fotografie ze epoki autorstwa takich twórców jak: Erazm Ciołek czy Jarosław Maciej Goliszewski. W zdjęciowym kalejdoskopie znajdzie zatem Czytelnik obrazy dokumentujące najróżniejsze przejawy artystycznych działań z lat 80., począwszy od wykonywanych w więzieniach i ośrodkach internowania amatorskich znaczków o charakterze patriotycznym i opozycyjnym, przez prywatne wystawy po publiczne happeningi Pomarańczowej Alternatywy.

~ Redakcja

Spis treści

Słowo wstępne / 5

Liryka / 9

WŁODZIMIERZ BOLECKI
Poezja bez złudzeń [1982] /11

WŁODZIMIERZ BOLECKI
Cóż po poecie w czasie marnym?
Przegląd tomików stanu wojennego [1984] / 19

ADAM LESZKIEWICZ
Otwieranie wyważonych drzwi
O poezji stanu wojennego po czterdziestu latach / 46

ROMAN HONET
Wyciągnięte ręce / 61
KONRAD W. TATAROWSKI
Podziemny kwartalnik „Puls” i jego założyciele / 72

JÓZEF MARIA RUSZAR
Nie będzie zadośćuczynienia
Historia i religijna nadzieja Jana Polkowskiego / 85

TADEUSZ NOWAK
Pacierz sierpniowy / 104

JÓZEF MARIA RUSZAR
Pacierz sierpniowy Tadeusza Nowaka / 104

ROMAN HONET
Co widzę? O dwóch wierszach Tadeusza Nowaka / 108

ZBIGNIEW CHOJNOWSKI
Prorokini w zawierusze stanu wojennego / 115

ERNEST BRYLL
Wiersze z lat 1981-1983 / 124
Widok na park Arkadia / 124
Scena przy ognisku / 124
Koronka / 125
*** [Każdy ma swój mur płaczu] / 125
*** [I nie wiem nawet] / 126
Za oknami żołnierze chodzą po kolędzie… / 126
Zapisane w nocy / 127
Chcemy się schować w domach… / 127
Modlitwa na czas adwentu / 128

IWONA GRABSKA-GRADZIŃSKA
„Mów mi, ach, mów…”
Jacka Kaczmarskiego wyrażanie emocji cudzym głosem / 129

NATALIA GORBANIEWSKA, JOSIF BRODSKI
Wiersze Rosjan o stanie wojennym / 140

NIKITA KUZNETSOV
Dwugłos rosyjski o stanie wojennym:
Natalia Gorbaniewska i Josif Brodski / 143

Epika / 153

MAREK ZIELIŃSKI
Wyznania okaleczonego.
O Rozmowach polskich latem 1983 Jarosława Marka Rymkiewicza / 155

MAREK NOWAKOWSKI
Raport o stanie wojennym [fragmenty] / 163
Opowieść taksówkarza / 163
Nowe życie / 165
Wśród nocnej ciszy / 167
Wiosenny spacer / 168

MACIEJ D. WOŹNIAK
Mozaika ludzkich losów. O wybranych opowiadaniach
z Raportu o stanie wojennym Marka Nowakowskiego / 172

BERNARD NOWAK
Cztery dni Łazarza [fragment powieści] / 178

Dzienniki, pamiętniki / 191

JAN JÓZEF SZCZEPAŃSKI
Dzienniki [wybór] / 193

ANDRZEJ SULIKOWSKI
Uwagi interpretacyjne do Dziennika Jana Józefa Szczepańskiego (1980-1982) / 233

ROMAN GRACZYK
Dzienniki internowania. Drawicz, Kuczyński, Mazowiecki / 243

STEFAN SZACIŁOWSKI
Ocalone z kipiszu [fragmenty / 253

PIOTR STANISŁAW ZAŁUSKI
Na Zachód, nie wiadomo gdzie... / 258

JACEK ADAMCZYK
Francuskie ciasto z amitié. Fragment z Czas przeszły dokonany.
Dzienniki, wspomnienia, szkice z lat 1976–1989 / 267

Dramat / 273

TADEUSZ KORNAŚ
Współuczestnicy narodowej niezgody. Teatr stanu wojennego / 275

TOMASZ MIŁKOWSKI
Odwrót bohaterów. Dramaturgia stanu wojennego / 290

MARCIN MIĘTUS
Przetwarzanie mitu. Pamięć i niepamięć w dramatach o Solidarności / 305

PAWEŁ TOMCZYK
Skona Wrona. Scenariusz słuchowiska radiowego / 318

ADAM KAROL DROZDOWSKI
Satyra na wszystko / 356

Film / 363

ANDRZEJ SZPULAK
Wysiąść z autobusu i... wsiąść z powrotem / 365

JĘDRZEJ SOLIŃSKI
Na łasce interpretacji. Danton Andrzeja Wajdy / 370

Sztuka / 381

Na krzywdę trzeba reagować.
Z JACKIEM SROKĄ, malarzem, grafikiem i rysownikiem,
rozmawia KATARZYNA KACHEL / 383

KATARZYNA UCZKIEWICZ
Milicjant jest utrwalonym dziełem sztuki
O paradoksie Pomarańczowej Alternatywy / 393

JAROSŁAW MACIEJ GOLISZEWSKI
Migawka z „Solidarności” / 403

Wydawca: Instytut Literatury
Miejsce i rok wydania: Warszawa–Kraków 2021
Redaktor naczelny: Józef Maria Ruszar
Korekta: Anna Szczepańska-Krasoń, Janusz Krasoń
Skład: Piotr Owsiany

ISSN: 2657-6791