Nowy Napis. Liryka, epika, dramat nr 6/7

Powstanie związku zawodowego „Solidarność” w 1980 roku przeorało dogłębnie Polskę oraz było zaczynem głębokich zmian w Europie Środkowo-Wschodniej. Wprawdzie trwałe zmiany o charakterze strukturalnym nie nastąpiły od razu, lecz niemal po dekadzie, niemniej fakt, że siłowe zdławienie „Solidarności” przez stan wojenny nie unicestwiło idei, które ją ożywiały, świadczy o sile tego ruchu. W bieżącym numerze „Nowego Napisu” nie zajmujemy się raczej dalszymi konsekwencjami zaistnienia wolnego związku zawodowego w państwie komunistycznym – rezerwując sobie prawo do tego w przyszłości. Piszemy za to o samym fenomenie z lat 1980–1981 w przekonaniu, że było to zjawisko wyjątkowe w historii Polski.

Nie ulega kwestii, że w pamięci pokoleń, które towarzyszyły dniom sierpniowych strajków i późniejszym szesnastu miesiącom legalnego działania NSZZ „Solidarność”, jest to czas podniosły. Tak wiele i tak szybko się wówczas przewartościowało w Polsce i w Polakach, tak bardzo skokowo wzrosła wtedy świadomość ludzkiej i narodowej godności, że wyjątkowość tego czasu jest dla starszych pokoleń oczywistością. Ci natomiast, którzy tamtego czasu nie przeżywali świadomie, często dziwią się estymie, z jaką ci pierwsi wspominają Sierpień i „Solidarność”. Skąd to zdziwienie? Chyba stąd, że dzisiejsza Polska, jakkolwiek historycznie wyrasta z tamtego doświadczenia, przecież na ogół nie jest realizacją tamtej obietnicy. I taka właśnie – chwalebno-kontestująca – jest rama konstrukcyjna numeru „Nowego Napisu”, który oddajemy do rąk Czytelników. Idee solidarnościowe zostały odrzucone po 1989 roku i zastąpione rozwiązaniami ultraliberalnej gospodarki nie tylko w sensie sposobów produkcji (co zrozumiałe po odrzuceniu zasad komunizmu prowadzących do gospodarki niedoboru), ale również w znaczeniu poniechania zasady solidarnego rozłożenia ciężarów na poszczególne grupy społeczne. W czasie tak zwanej transformacji zbudowano model kapitalizmu bez hamulców, a każda myśl o redystrybucyjnej roli państwa piętnowana była etykietą „populizmu” (trend ten silny jest również obecnie).

Taka konfrontacja spojrzeń na historyczną „Solidarność” i na jej dziedzictwo jest zabiegiem celowym. Skoro – jako wspólnota narodowa – różnie oceniamy to doświadczenie i tę sukcesję, wydaje się, że nie ma innego sposobu na uczciwe zdanie z tego sprawy, jak pewnego rodzaju wielogłos. Taki też jest ten zeszyt „Nowego Napisu”.

Jedną z tajemnic tego ruchu był fakt, że „Solidarność” animowała opinię publiczną i napędzała jej dynamikę, a także fundowała prawo do nieskrępowanej debaty społecznej wcześniej zepchniętej niemal w niebyt – to znaczy w sferę czysto prywatną. Sama zresztą była mnogością opinii i dynamiczną całością, w której realizm przenikał się z mitem, siła ze słabością, a optyka związkowa z koniecznością polityczną. Jako gwarant wolności słowa broniła prawa do istnienia opinii publicznej w społeczeństwie zatomizowanym i pozbawionym możliwości wpływu na kształt pragnień, nadziei i realizacji społecznych oczekiwań. Tym samym tworzyła społeczeństwo obywatelskie i wyzwalała niespotykaną energię.

Historię „Solidarności” podzieliliśmy na trzy okresy: Pierwsze starcie opisuje szesnaście miesięcy tak zwanego karnawału od sierpnia 1980 do 13 grudnia 1981 roku, a także wcześniejsze wydarzenia, które miały wpływ na powstanie ruchu. Drugie starcie – to temat, który przedstawimy jesienią przyszłego roku, w 40. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, i mowa będzie o istnieniu nielegalnego ruchu obywatelskiego po Okrągły Stół w 1989 roku. Trzecie starcie – opis tak zwanej transformacji, czyli pierwszych lat wolnej RP, począwszy od częściowo wolnych wyborów 4 czerwca 1989 roku, planujemy przedstawić w 2022 roku.

~ Redakcja 

Spis treści

REDAKCJA
„Solidarność” wtedy i teraz. Słowo wstępne / 5

Solidarność – pierwsze starcie / 11

JÓZEF MARIA RUSZAR
„Solidarność”. Wiem, co przeżyłem / 13

TOMASZ PANFIL
Mikrohistorie: smak wielkich historii / 41

RYSZARD BLAJERSKI
Lubelski lipiec 1980 roku / 47

MARIA FILIPOWICZ
Prządka / 50

ANDRZEJ KIJOWSKI
Dziennik 20 VII 1980 – 31 XII 1980 / 70

WŁADIMIR WYCZEROW
Pamiętnik gdański / 110

MICHAŁ MATYS
Łódzka fabryka marzeń. Rewolucjonista – Jerzy Dłużniewski / 121

TOMASZ PANFIL
Od Bieszczad do Bałtyku. Fenomen Sierpnia ’80 – wspomnienia i refleksje / 158

Z JACKIEM MERKLEM rozmawia MAREK ZIELIŃSKI
O samorządzie pracowniczym. Pytania z przeszłości / 165

Z ANDRZEJEM KIJOWSKIM rozmawia KAZIMIERA KIJOWSKA
PRL skończył się w sierpniu / 176

JÓZEF MARIA RUSZAR
Zanim powstała „Solidarność” / 194

Duch solidarności i chrześcijaństwo / 215

Ze ZBIGNIEWEM STAWROWSKIM rozmawia ROMAN GRACZYK
Solidarność to wspólnota etyczna / 217

ZBIGNIEW STAWROWSKI
Solidarność znaczy więź / 225

ZBIGNIEW STAWROWSKI
Solidarność, miłosierdzie, sprawiedliwość / 239

JANUSZ PONIEWIERSKI
Nauczyciel i uczeń. Jan Paweł II i dziedzictwo „Solidarności” / 250

PAULINA BEDNARZ-ŁUCZEWSKA
„Solidarność” z ducha / 258

KRZYSZTOF KORŻYK
Kilka uwag o wyzwalaniu się z iluzji – według księdza Józefa Tischnera / 267

Czym była „Solidarność“ / 279

ZBIGNIEW ROMEK
Etos NSZZ „Solidarność”. O książce Alaina Touraine’a / 281

ELŻBIETA CIŻEWSKA-MARTYŃSKA
Aby nie zapomnieć. Gorąca socjologia Ireneusza Krzemińskiego / 292

WOJCIECH STANISŁAWSKI
„Solidarność”: ruch, który wyprzedził swój czas. O książce Krzysztofa Mazura / 300

JAN MACIEJEWSKI
W oczach Zachodu. O książce Timothy’ego Gartona Asha / 309

PAWEŁ ROJEK
Język „Solidarności”. Semiotyka, postmodernizm i epoka błękitu / 315

Jak zamordowano solidarność / 327

JAN ŚPIEWAK
Od „Solidarności” do liberalizmu.
Przechwycenie mitu przez gdańskich liberałów / 329

JULIAN SREBRNY, MARIAN SREBRNY
Chleba i wolności / 338

RAFAŁ WOŚ
Co się stało z naszą pracą? / 346

ŁUKASZ MOLL
Porzućmy duchy przeszłości.
Czy może istnieć solidarność bez pewnej dozy komunizmu? / 355

Literatura wrażliwa na historię / 367

ADAM LESZKIEWICZ
Szli przez noc. „Solidarność” w prozie / 369

JANUSZ KRASIŃSKI
Jakie wielkie słońce... / 380

WOJCIECH KUDYBA
Jan Polkowski – Adam Ważyk. Dwa poematy dla dorosłych / 385

ADAM MACEDOŃSKI
Robotnicy rozmawiają o cenach / 394

JANUSZ SZPOTAŃSKI
Towarzysz Szmaciak, czyli wszystko dobre, co się dobrze kończy (fragmenty) / 395

ROMAN HONET
Sztangiści. Krótkie zapiski o czterech wierszach poetów Nowej Fali / 409

JAN ROJEWSKI
Wiersze / 415

MACIEJ TARANEK
Wiersze / 418

ZUZANNA SALA
Niby-kwarantanna to normalny stan / 420

Prekariat. (Nie) boska komedia / 433

SZYMON KAZIMIERCZAK
Czy praca jest sceniczna? Jak ludzie teatru patrzą na ludzi pracy / 435

ALICJA MÜLLER
Fabryka moja miłość.
O ciałach pracujących i społecznych w choreografiach Rafała Urbackiego / 450

KAROLINA WYCISK
Tańcem o pracy / 462

MATEUSZ KALIŃSKI
Pawła Demirskiego potyczki z ideologią / 480

Film / 495

KRZYSZTOF KŁOPOTOWSKI
Czy Wajda wiedział lepiej? / 497

Wydawca: Instytut Literatury
Miejsce i rok wydania: Warszawa–Kraków 2020
Redaktor naczelny: Józef Maria Ruszar
Korekta: Anna Szczepańska-Krasoń, Janusz Krasoń
Skład: Piotr Owsiany

ISSN: 2657-6791