Teksty rozproszone. Tom 2 – Józef Wittlin

Eseje Józefa Wittlina to niezwykle ważna część jego spuścizny. Gdyby przyjąć na chwilę – z gruntu niestosowne wobec tak wybitnego artysty pióra – kryterium ilościowe, trzeba by zauważyć, że Wittlinowska eseistyka wielokrotnie przekracza objętością pozostawione przezeń dzieła epickie i liryczne razem wzięte, a równać się z nią mogłaby jedynie działalność epistolograficzna pisarza. Rangę tej eseistyce nadała decyzja Jerzego Giedroycia, który w 1963 roku doprowadził do opublikowania w Paryżu Orfeusza w piekle XX wieku, zbioru zredagowanego przez samego autora. Tom ten utrwalił w świadomości odbiorców miejsce Wittlina wśród najlepszych polskich eseistów. Był też w chwili pierwszego wydania wymownym znakiem ciągłości polskiej kultury mimo hekatomby drugiej wojny światowej i całkowicie zmienionych po 1945 roku realiów.

Niniejsza książka to zbiór tekstów, który nazwać by można „cieniem” czy „sobowtórem” kanonicznego Orfeusza w piekle XX wieku. Weszły w jej skład wypowiedzi, które nie znalazły się w owym eseistycznym opus magnum i które siłą rzeczy pozostają w jego cieniu, nawet jeżeli były już wcześniej przedrukowywane w wydaniach książkowych. Są to wypowiedzi rzadziej komentowane i z całą pewnością mniej znane, choć głębią myśli i wyrazu nierzadko dorównują one tym pomieszczonym w Orfeuszu… Opublikowano w tej edycji teksty, które wtórują Orfeuszowi…, dopowiadają zawarte w nim myśli albo ukazują drogę dochodzenia pisarza do wyrażonych tam sądów i przekonań. Lektura zebranych tu artykułów pozwala szybko uzmysłowić sobie, że podejmowane przez Wittlina decyzje o tym, które teksty włączyć do Orfeusza…, a z których zrezygnować, nie były uzależnione od jakości i ważkości szkiców. Wiele prezentowanych tutaj „tekstów rozproszonych” to utwory znakomite, wiele z nich to również wypowiedzi niezwykle ważne i sam autor musiał zdawać sobie z tego sprawę. Przypuszczać należy raczej, że do niektórych esejów czy recenzji niewłączonych do Orfeusza… Wittlin po prostu nie miał dostępu w chwili układania całości wyboru, pozostawał wszak w warunkach emigracyjnego odcięcia od bibliotecznych źródeł krajowych. Z kolei inne teksty, pisane już w Ameryce, wymagałyby tłumaczenia z języka angielskiego albo wydawały się – być może – silnie związane z miejscem pierwodruku i nie zostały uznane za dość wymowne w izolacji od oryginalnego kontekstu.

(fragment wstępu, Katarzyna Szewczyk-Haake)

SPIS TREŚCI

CZĘŚĆ DRUGA. ARTYKUŁY I ESEJE Z LAT 1940–1975

Dlaczego jestem frankofilem / 9

Co zawierał pewien tornister w roku 1917 / 16

Kandydat polski do Nagrody Nobla Rozmowa z Józefem Wittlinem / 21

38 Union Square / 28

O Soli ziemi / 33

O Józefie Wittlinie / 37

Rapsod jugosłowiański / 45

Wojna i słowo / 50

List do Kongresu Pisarzy w Kalifornii / 53

Tadeusz Kościuszko / 59

Pokłon poetom getta / 97

O Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza / 101

O Wierzyńskim / 133

Fra Leopoldo / 137

Ćwierć wieku literatury polskiej / 143

Literatura polska – postscriptum / 167

Pamięci Lechonia. Od Przyrynku do Nowego Jorku / 170

Dlaczego nie wracamy? / 173

Literatura emigracyjna a Kraj / 176

Przedmowa tłumacza do trzeciego wydania Odysei / 178

Opowieść wojenna Rembeka / 212

Młoda proza emigracyjna / 217

Przedmowa do "Rzeki" Pawła Mayewskiego / 225

Przyjaciel doskonały / 229

Sąd o Henryku Sienkiewiczu / 234

Pochwała kobiety piszącej / 241

Wiersze Michała Sambora / 248

Liryka hiszpańska XX wieku / 252

Gdzie powinien spoczywać ostatni król polski? / 262

Nasza Irena / 264

Przedmowa do Sędziego za kratami Jana Morelowskiego / 268

Krzyż / 272

O Brewiarzu miłości Zofii Romanowiczowej / 277

Stefan Żeromski z perspektywy lat / 282

Pegazy na Kredytowej / 286

Dar intelektu / 297

Czy prochy Norwida powinny być przeniesione do Kraju? / 307

Z Rafałem i o Rafale / 309

Z perspektywy dziesięciu lat / 319

Poeta czysty / 326

Lorca na scenie nowojorskiej / 333

Teatr amerykański (i zachodnioeuropejski) / 337

Na pożegnanie Wierzyńskiego / 342

Epitafium / 345

Pierwszy lot / 350

Postscriptum do Soli ziemi po trzydziestu pięciu latach / 376

Smutny przywilej / 382

Akademia Grydzewskiego / 389

Przemówienie z okazji wyboru do Niemieckiej Akademii Języka i Literatury w Darmstadcie / 411

Cortona, Luca Signorelli i św. Małgorzata z Cortony / 417

Ankieta o „Wiadomościach Literackich” / 429

Żegnamy przyjaciela / 436

Sono felice… / 440

CZĘŚĆ TRZECIA FRAGMENTY Z KSIĄŻKI O ŚW. FRANCISZKU Z ASYŻU (1927–1932)

Fragment z przedmowy do książki o św. Franciszku z Asyżu / 447

Aksamit truwera / 453

Święty Franciszek na wojnie / 480

O nawróceniu św. Franciszka / 502

Vir simplex i idiota O powołaniu św. Franciszka / 509

Nota edytorska / 515

Lista pierwodruków / 521

Wybrane opracowania dotyczące eseistyki Józefa Wittlina / 531

Indeks nazwisk / 535

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Kanon Polski.

Wydawca: Instytut Literatury
Miejsce i rok wydania: Kraków 2022
Opracowanie krytyczne i redakcja naukowa: Katarzyna Szewczyk-Haake
Redakcja: Paweł Cieślarek
Korekta: Anna Hajduk, Elżbieta Zarych
Skład i łamanie, przygotowanie do druku: Alicja Stępniak
ISBN: 978-83-66765-66-5