Zapasy ze światem Zbigniewa Herberta. Esej o życiu pisarzy w czasach pierwszych sekretarzy – Józef Maria Ruszar

Fakty z tużpowojennej biografii Zbigniewa Herberta, najpierw studia w krakowskiej Wyższej Szkole Handlowej, a potem kilkumiesięczna praca w gdyńskim oddziale Narodowego Banku Polskiego, zainspirowały Józefa Marię Ruszara do postawienia zasadnego, a przy okazji oryginalnego pytania o znaczenie ekonomii w twórczości i życiu autora Pana Cogito.

Niniejsza publikacja podejmuje szereg zagadnień związanych z ekonomicznym i praktycznym aspektem biografii Herberta. Źródłem informacji stały się przede wszystkim korespondencja, wypowiedzi wyjęte z wywiadów oraz wiedza na temat realiów życia w PRL. Ruszar zarówno omawia postawę poety wobec dwóch systemów gospodarczych - socjalizmu i kapitalizmu - w obrębie których i pomiędzy którymi dokonywały się jego życiowe wybory, "zapasy ze światem", jak i przedstawia finansowe konsekwencje jego działalności literackiej.

Książka ma jeden podstawowy walor - urealnia i zarazem rewiduje legendę o Herbercie jako "chudym literacie". Obraz młodego, niedożywionego pisarza, "cierpiącego nędzę" i zmuszonego do pracy poniżej swoich kwalifikacji, utrwalił w świadomości czytelników Leopold Tyrmand w Dzienniku 1954. Ruszar dowodzi, że sytuacji finansowa poety, w latach 40. i 50. nieustabilizowana, zmieniła się wyraźnie na korzyść, gdy po wyjeździe na zachód Europy został odkryty przez tłumaczy, wydawców i czytelników - przede wszystkim niemieckich, w dalszej kolejności angielskich, holenderskich i francuskich, a potem amerykańskich. Wzrost popularności pomnażał zasób zagranicznych walut. Nigdy co prawda nie stał się literackim krezusem, ale dochody z tłumaczeń, kolejnych emisji słuchowisk, publicznych wystąpień w ramach promocyjnych tournées, licznych stypendiów i nagród pozwalały mu żyć tak, jak chciał - nomadycznie, w ciągłych podróżach, bez ograniczeń narzucanych przez stałą pracę zarobkową, jako freelancer (określenie badacza).

(z recenzji wydawniczej dr. hab. Tomasza Tomasika)

SPIS TREŚCI

Wykaz stosowanych skrótów / 13

Nota o pierwodrukach / 17

WSTĘP. PREKARIUSZ Z WYBORU. HERAKLES, MAX WEBER, SPOSÓB NA ŻYCIE I JEGO DOKUMENTACJA /23

Herakles jak protestancki rzemieślnik. Król mrówek i wywiady prasowe / 28

Literat poza mecenatem. Wywiady i reporterskie interwencje / 33

Współczesność i rzeczywistość. Spór z Nową Falą o strategie pisarskie / 38

Czułość w sytuacji totalitarnej. Listy jako gest antysystemowy / 42

„Zapasy ze światem”. Kulturowe i ekonomiczne uwarunkowania tematu / 49

FABRYKI MGŁY PRODUKOWAŁY Z CAŁĄ MOCĄ. HAGIOGRAFIE, ODBRĄZAWIANIE I ZWYKŁA BIEDA / 55

Spór o hańbę literatów. Wywiad dla Jacka Trznadla i konsekwencje / 61

Terror, groteska i „moralne wywyższanie się”. Ebenezer Rojt i inni odbrązawiacze / 67

Pułapka sytuacji heroicznej. Niewygodna wielość instancji nadawczych / 76

Różnica strategii nadawczej. Listy z czasów Stalina i wywiad z okresu „karnawału Solidarności” / 83

Zasadnicza strategia. „Listy do Muzy” i rodziny / 87

HERBERT, PRZYMUS PRACY I WOLNY RYNEK. KORESPONDENCJA RODZINNA I INNE ŹRÓDŁA Z EPOKI  / 91

Dziennikarz freelancer i początkujący poeta. Listy do rodziny, przyjaciół i Mistrza / 93

Kłopoty z cpi. Nieczysta ekonomia i czysta ideologia / 100

„Z pończochami istny dramat”. Gospodarka niedoboru w korespondencji rodzinnej i miłosnej / 106

Fizjologiczne minimum. Z Dziennika Leopolda Tyrmanda, wspomnień
Zdzisława Najdera, Leszka Elektorowicza i Haliny Misiołkowej / 113

INWESTYCYJNA STRATEGIA NA GRANICY DWÓCH ŚWIATÓW.
KORESPONDENCJA RODZINNA I Z HEINRICHEM KUNSTMANNEM / 119

Pisarz profesjonalista. Korespondencja rodzinna / 121

Praca w organie „Poezja”. Korespondencja z Julią Hartwig i Arturem Międzyrzeckim / 124

Błogosławieństwo niemieckiego federalizmu. Korespondencja rodzinna i przyjacielska / 132

ZAIKS i radiowe sekrety handlowe. Szacunki na podstawie korespondencji z Heinrichem Kunstmannem / 139

Kontekst: próbki niemieckiego cpi. Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland / 143

ZAGRANICZNE RYNKI, AGENCI LITERACCY I WIELKIE NAGRODY.
KORESPONDENCJA Z KARLEM DEDECIUSEM I STANISŁAWEM BARAŃCZAKIEM / 147

„Droga wiodła przez Niemcy”. Korespondencja z Karlem Dedeciusem / 149

„Nie walczysz, to umierasz”. Korespondencja z Czesławem Miłoszem i Stanisławem Barańczakiem / 153

Kapitalizm, socjalizm i „nieprzewidziane dochody”. Nagrody i festiwale (nie tylko) Dwu Światów / 157

AMERYKAŃSKIE EL DOLORADO. KORESPONDENCJA Z PRZYJACIÓŁMI, RODZINĄ I INNE ŹRÓDŁA Z EPOKI / 167

Marksizm jako ekonomiczny terror. Korespondencja z Jerzym Zawieyskim i Stanisławem Barańczakiem / 168

Dozgonna miłość do krów. Korespondencja z Jerzym Zawieyskim, Tadeuszem

Chrzanowskim i Stanisławem Barańczakiem / 176

Nie kupił domu w Prowansji. Korespondencja z Julią Hartwig i Arturem Międzyrzeckim / 185

ZAKOŃCZENIE. PREKARIAT – RYNKOWE RYZYKO CZY ZWYKŁA EGZYSTENCJA? O TAK ZWANEJ BIEDZIE HERBERTA / 193

Ostatnia podróż banity. Korespondencja z Davidem Weinfeldem i „Gazeta Wyborcza” / 201

Jak trwać w świecie. Liryka, polityka i egzystencja / 206

Bibliografia / 211

Streszczenie / 229

Summary / 231

Nota o autorze / 233

Note About the Author / 235

Spis ilustracji / 237

Indeks osobowy / 239

Wydawca: Instytut Literatury
Skład, łamanie, przygotowanie do druku: Estera Sendecka
Korekta: Pracownia Mole, Alicja Stępniak
ISBN 978-83-66765-24-5